ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΤΣΑΚΙΡΗΣ
Ενεργειακή ασφάλεια
και διεθνής πολιτική
εκδ. Παπαζήση, 2018, σελ. 857
Υπάρχουν στη διεθνή βιβλιογραφία δύο «κλασικά» βιβλία του Daniel Yergin: «The Prize: The Epic Quest for Oil, Money, and Power» και «The Quest: Energy, Security and the Remaking of the Modern World». Σε αυτά περιγράφονται η ιστορία της ενέργειας και ο ρόλος του πετρελαίου στη διεθνή πολιτική. Στον πολύ περιορισμένο κατάλογο εγχειριδίων αναφοράς –υπό την προϋπόθεση, βεβαίως, ότι θα μεταφραστεί και στα αγγλικά– φιλοδοξεί να προσθέσει το τελευταίο του συγγραφικό εγχείρημα ο Θεόδωρος Τσακίρης, ο σημαντικότερος, ίσως, Ελληνας ειδικός σε θέματα γεωπολιτικής τής ενέργειας. Tηρουμένων των αναλογιών, o στόχος επιτυγχάνεται.
Το ογκώδες πόνημά του καλύπτει τη «γεωπολιτική του “μαύρου” χρυσού από την ανακάλυψη πετρελαίου στη Μέση Ανατολή έως τη Σχιστολιθική Επανάσταση (1908-2018)». Ανάμεσα στα θέματα που εξετάζονται ενδελεχώς συμπεριλαμβάνεται και η έννοια της ενεργειακής ασφάλειας, που αποτελεί τα τελευταία χρόνια αντικείμενο σημαντικού προβληματισμού και ανησυχιών σε περιφερειακό και ευρωπαϊκό επίπεδο.
Στο μεγαλύτερο τμήμα του βιβλίου η προσέγγιση είναι χρονολογική, ξεκινώντας από την αμερικανική πετρελαϊκή ηγεμονία και τον ρόλο του ηγεμονικού σταθεροποιητή (μέχρι το 1973, οπότε τον ρόλο ανέλαβε η Σαουδική Αραβία), τον ναυτικό ανταγωνισμό των μεγάλων δυνάμεων και την αμερικανο-βρετανική σύγκρουση για τα πετρέλαια της Μεσοποταμίας.
Στη συνέχεια εξετάζονται το ξέσπασμα της αμερικανοϊαπωνικής σύγκρουσης και το αποκορύφωμα της στρατιωτικής στρατηγικής βαρύτητας του πετρελαίου, καθώς και η αυξανόμενη σημασία της ασφαλούς πετρελαϊκής τροφοδοσίας για την εξέλιξη των στρατιωτικών επιχειρήσεων και η αναδυομένη στρατηγική βαρύτητα της Μέσης Ανατολής στη δεκαετία του 1940. Ακολουθούν η περιγραφή της μεταπολεμικής πετρελαϊκής τάξης πραγμάτων έως την ιρανική πετρελαϊκή κρίση, συμπεριλαμβανομένης και της πετρελαϊκής διάστασης του Σχεδίου Μάρσαλ, η εθνικοποίηση της Διώρυγας του Σουέζ και ο πόλεμος του 1956, καθώς και η σοβιετική πετρελαϊκή «επίθεση» στην περίοδο 1956-67. Στη συνέχεια αναλύονται η κατάρρευση της αμερικανικής πετρελαϊκής ηγεμονίας και η ανάδυση της κυριαρχίας του ΟΠΕΚ, η δυτική απόπειρα αντίδρασης με τη δημιουργία της International Energy Agency (με στόχο την αυτόματη κατανομή στρατηγικών αποθεμάτων), η εδραίωση της σαουδαραβικής ηγεμονίας και η αποτυχία συγκρότησης ενός συλλογικού πετρελαϊκού συστήματος ασφαλείας μέχρι τη Β΄ πετρελαϊκή κρίση (1978/9). Ακολουθούν η αμφισβήτηση της σαουδαραβικής ηγεμονίας, η στρατηγική σπουδαιότητα του φυσικού αερίου, οι προκλήσεις ασφαλείας ενός παγκοσμιοποιημένου ενεργειακού συστήματος, η ευρωπαϊκή στροφή προς φυσικό αέριο και η σοβιετική «επίθεση» φυσικού αερίου (1981-1990).
Το εξώφυλλο του βιβλίου του Θεόδωρου Τσακίρη που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαζήση.
Μετά τον Ψυχρό Πόλεμο
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η μεταψυχροπολεμική περίοδος, με τους δύο πολέμους του Κόλπου και το κασπιανό «Μεγάλο Παιχνίδι», την κρίση εσωτερικής ασφαλείας στη Σαουδική Αραβία και την περαιτέρω αποδυνάμωση της στρατηγικής σχέσης Ουάσιγκτον – Ριάντ μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001, την άνοδο του αμερικανο-κινεζικού διπόλου, την αναδιάταξη της πετρελαϊκής ισορροπίας δυνάμεων μετά την Αραβική Ανοιξη και την αμερικανική Σχιστολιθική Επανάσταση. Στις πιο πρόσφατες εξελίξεις, ιδιαίτερα χρήσιμες είναι η ανάλυση της στρατηγικής σημασίας της Αιγύπτου, οι εκτεταμένες αναφορές στις τριγωνικές συνεργασίες Ελλάδας-Κύπρου με Ισραήλ και Αίγυπτο, στην ενεργειακή «ομφαλοσκόπηση» του Ισραήλ (που δεν θα επιτρέψει εξαγωγές πριν από το 2021-22 το νωρίτερο), καθώς και στη γεωστρατηγική «υπεραξία» της χώρας μέσω της προώθησης τεσσάρων ενεργειακών σχεδίων: ΤΑΡ, IGB, τερματικό ΥΦΑ Αλεξανδρούπολης και αύξηση αντίστροφης ροής ΕΣΦΑ στον Προμαχώνα. Ο συγγραφέας θεωρεί ότι η Ελλάδα καλείται να ισορροπήσει τη γενική κατεύθυνση της ενεργειακής της διπλωματίας (με έντονη ευρωατλαντική διάσταση) μέσω της υποστήριξης και σχεδίων ρωσικής και ευρωρωσικής προτεραιότητας, με σημαντικότερο εκείνο της νότιας παράκαμψης του ουκρανικού διαδρόμου (σε συνεργασία με Γαλλία, Ιταλία). Επιπλέον, διατυπώνει την άποψη ότι «η παραμονή της Ελλάδας στον πυρήνα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης δίνει νέες δυνατότητες πολλαπλασιασμού του ειδικού γεωστρατηγικού βάρους της χώρας σε επίπεδο ενεργειακής διπλωματίας».
Πέραν των αναλύσεων, η μελέτη περιέχει πολλούς χρήσιμους πίνακες και αριθμούς και αποτελεί απαραίτητο ανάγνωσμα και βοήθημα για όσους πολιτικούς, διπλωμάτες ή πανεπιστημιακούς ασχολούνται, ή πρόκειται να ασχοληθούν, με το αυξανόμενης σημασίας ζήτημα των υδρογονανθράκων στην Ανατολική Μεσόγειο και στον ελλαδικό χώρο. Η ήδη πολύ υψηλή αξία του θα μπορούσε να αυξηθεί έτι περαιτέρω με τη συμπερίληψη περισσοτέρων προτάσεων πολιτικής, γλωσσαρίου και ευρετηρίου, καθώς και με την κάλυψη των πλέον πρόσφατων «ελληνικών» εξελίξεων, ενδεχομένως σε μια 2η έκδοση που νομοτελειακά θα ακολουθήσει.
* Ο κ. Θάνος Π. Ντόκος είναι γενικός διευθυντής στο Ελληνικό Ιδρυμα Ευρωπαϊκής & Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ).