Μεγαλώνοντας στα σχολικά χρόνια του ’90 με τζιν, κόκα-κόλα, «Πόλεμο των Αστρων» και «Prince of Bel- Air» είναι βέβαιο ότι καταναλώναμε πιο πολύ Αμερική απ’ ό,τι οι ίδιοι οι Αμερικανοί. Η λέξη «υπερδύναμη» πλάι στο «αμερικανική» έμοιαζε φυσιολογική, στα κινηματογραφικά πλάνα το Αγαλμα της Ελευθερίας είχε σίγουρα μεγαλύτερη αίγλη από τον Λευκό Πύργο και το Made in the USA ήταν η εγγύηση ότι είχαμε στα χέρια μας την αυθεντική φανέλα του Μάικλ Τζόρνταν όταν γνωρίζαμε το ΝΒΑ στα «ηλεκτρονικά» της γειτονιάς.
Με άλλα λόγια, η Αμερική φάνταζε ως κάτι άπιαστο, ήταν η γεωγραφική απεικόνιση της Δύσης που σήμαινε πρόοδο, ανάπτυξη, πλούτο. Ηταν πολύ μακριά, αλλά με έναν τρόπο, μέσα από την τρομακτική διάδοση της μαζικής κουλτούρας, έμοιαζε να βρίσκεται πολύ κοντά μας, ακόμα και σε μια μικρή γειτονιά της Θεσσαλονίκης. Το κίνημα του αντιαμερικανισμού είχε ξεθωριάσει, παρότι οι πορείες και διαδηλώσεις είχαν πάντοτε κατάληξη τις αμερικανικές διπλωματικές αρχές αλλά περισσότερο σαν μια ρουτίνα αγάπης – μίσους με τον Θείο Σαμ. Ο αμερικανικός απομονωτισμός που έσπασε στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και έκανε τις ΗΠΑ ηγέτιδα δύναμη σε διεθνές επίπεδο ήταν πια ένα μακρινό παρελθόν και παρόλο που η μεγάλη ήπειρος έδειχνε σημάδια αλαζονείας, σήκωνε το τηλέφωνο για τους συμμάχους της. Πληγώθηκε βαθιά από την τρομοκρατική επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου και χτυπήθηκε ξανά με την οικονομική κατάρρευση του 2008. Οι στρατιωτικές της επεμβάσεις προκάλεσαν μεγάλες συζητήσεις και αντιδράσεις διεθνώς, αλλά φαίνεται ότι η απουσία της –ακόμα και η στρατιωτική– μπορεί να προκαλέσει μεγαλύτερη ανησυχία.
Μέχρι και πριν από δύο ή τρία χρόνια ακόμα και οι σφοδροί επικριτές της θα συμφωνούσαν ότι ο λαβωμένος γίγαντας παραμένει στην πρώτη γραμμή του γεωπολιτικού παιχνιδιού, διαφυλάττει τις αρχές της Δημοκρατίας και τις αξίες της Δύσης και ηγείται ενός κόσμου που βάλλεται από παντού με νέους, αμφιβόλων προθέσεων, παίκτες να διεκδικούν το δικό τους μερίδιο εξουσίας. Σε μια πρόσφατη έρευνα του Pew Research Center σε 25 χώρες φαίνεται πως οι περισσότεροι έχουν ακόμα μια θετική γενική εικόνα για τις ΗΠΑ και την προάσπιση των ανθρώπινων ελευθεριών. Ωστόσο, παρατηρείται μεγάλη ανησυχία ότι η Αμερική στις αποφάσεις της δεν λαμβάνει υπ’ όψιν τα συμφέροντα άλλων χωρών και η εμπιστοσύνη ευρωπαϊκών κυβερνήσεων προς τον Ντόναλντ Τραμπ είναι στο ναδίρ.
Οι τριγμοί στο αμερικανικό οικοδόμημα περιγράφονται με σαφήνεια σε τρία νέα βιβλία που κυκλοφόρησαν στην αγγλική γλώσσα, στα οποία η προεδρία Τραμπ αναλύεται στον βαθμό που επιταχύνει την απομάκρυνση των Ηνωμένων Πολιτειών από τον υπόλοιπο κόσμο.
«Για να γίνει μια αυτοκρατορία, χρειάζεσαι περισσότερα πράγματα απ’ ό,τι όπλα. Χρειάζεσαι ένα όραμα για την ανθρωπότητα, κάτι που είχε η Αμερική», είπε πριν από λίγες μέρες ο Μπερνάρ-Ανρί Λεβί στο αμερικανικό δίκτυο MSNBC με αφορμή το νέο του βιβλίο «The Empire and the Five Kings: America’s Abdication and the Fate of the World». Στο νέο του βιβλίο ο γνωστός Γάλλος συγγραφέας και στοχαστής χαρακτηρίζει την Αμερική «αυτοκρατορία» αλλά και «απρόθυμη Ρώμη» ως προς τον ιμπεριαλιστικό επεκτατισμό της και επισημαίνει ότι το «κενό» που δημιουργεί με τις επιλογές της στην εξωτερική πολιτική σπεύδουν να το καλύψουν οι «πέντε βασιλιάδες»: η Κίνα, η Ρωσία, το Ιράν, η Τουρκία και ο σουνιτικός ριζοσπαστικός ισλαμισμός. Ο ένθερμος υποστηρικτής του αμερικανικού πολιτισμού και τρόπου σκέψης, που είχε καταγράψει το μεγάλο οδοιπορικό του στο «American Vertigo», εκτιμά ότι η Αμερική δεν θέλει να έχει πια σχέσεις με τον λεγόμενο «παλαιό κόσμο», δηλαδή την Ευρώπη, την Ασία και τον αραβικό κόσμο.
Απελπισία
Ο κριτικός της Wall Street Journal διέκρινε στην πρόζα του βιβλίου την απελπισία τού συγγραφέα, ο οποίος γράφει ότι τώρα υπάρχει η «αυτοκρατορία του τίποτα, μια Δύση που δεν ξέρει πια τι είναι ή τι θέλει αλλά, αυτό το τίποτα, κινδυνεύει να διαφθείρει εκείνους μέσα της που ακόμα πιστεύουν».
Στο βιβλίο «The jungle grows back» ο συντηρητικός αρθρογράφος της «Ουάσινγκτον Ποστ» και εταίρος του Ινστιτούτου Μπρούκινγκς, Ρόμπερτ Κέιγκαν υποστηρίζει ότι η «ζούγκλα», οι δυνάμεις που απειλούν τις φιλελεύθερες αρχές και αξίες, θεριεύει επικίνδυνα γύρω από τον «κήπο» της μεταπολεμικής παγκόσμιας τάξης πραγμάτων.
Οι τριγμοί στο αμερικανικό οικοδόμημα και η απομάκρυνση των ΗΠΑ από τον υπόλοιπο κόσμο περιγράφονται με σαφήνεια σε τρία νέα βιβλία που κυκλοφόρησαν στην αγγλική γλώσσα.
Ο συγγραφέας θεωρεί ότι τα χρόνια της ειρήνης μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, της διεθνούς συνεργασίας και των ατομικών δικαιωμάτων, είναι μια παρένθεση στους αιώνες των πολέμων και της φτώχειας.
Στην κριτική του στην «Κ» (18/11/2018) ο Αχιλλέας Παπαρσένος επισημαίνει ότι η λιγότερο παρεμβατική εξωτερική πολιτική ξεκίνησε από τον Μπαράκ Ομπάμα μετά τις αποτυχίες στον πόλεμο του Ιράκ και του Αφγανιστάν και έπειτα από τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 που λύγισε την Αμερική.
Πυλώνες υπό απειλή
Το δόγμα Τραμπ, ωστόσο, «Πρώτα η Αμερική» και η αδιαφορία για τους συμμάχους απειλεί τους πυλώνες της διεθνούς σταθερότητας και θρέφει τις γεωπολιτικές φιλοδοξίες της Ρωσίας και της Κίνας. Ο συγγραφέας προειδοποιεί ότι το κόστος θα είναι τεράστιο αν οι ΗΠΑ δεν φροντίσουν τον κήπο τους για να μην γεμίσει «ζιζάνια και αγριόχορτα», ενώ ο κριτικός αμφιβάλλει εάν θα πάρει το μήνυμα ο πρόεδρος Τραμπ, η πολιτική του οποίου υπονομεύει όσα σχεδίασε μεταπολεμικά «μια εμπνευσμένη ηγεσία στη χώρα του».
Την απομάκρυνση της Αμερικής από τον «θρόνο» της παγκόσμιας ηγεσίας στα δύο χρόνια διακυβέρνησης του Ντόναλντ Τραμπ αναλύουν στο βιβλίο τους «The Empty throne: America’s abdication of global leadership» ο πρώην Μόνιμος Αντιπρόσωπος των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ Ιβο Ντάλντερ και ο αντιπρόεδρος του think tank «Council on Foreign Relations» Τζέιμς Λίντσεϊ.
Οι συγγραφείς θεωρούν ότι η Δύση, με ηγέτιδα δύναμη την Αμερική, έπεσε θύμα της επιτυχίας της πολύ πριν εμφανιστεί ο Ντόναλντ Τραμπ ως υποψήφιος πρόεδρος. Οι άλλοτε αναπτυσσόμενες χώρες, λένε οι συγγραφείς, όπως η Κίνα, η Ινδία και η Βραζιλία, αναπτύχθηκαν μαζί με την ευημερούσα Αμερική και όσο περισσότερο «πλούτιζαν», τόσο αμφισβητούσαν τον ηγεμονικό ρόλο των ΗΠΑ και τους κανόνες που επέβαλαν. Το κόστος, όμως, της παγκόσμιας δύναμης έπεσε βαρύ στους Αμερικανούς πολίτες, που είδαν ότι οι δικές τους προοπτικές για βελτίωση του βιοτικού τους επιπέδου συρρικνώνονταν όσο περνούσαν τα χρόνια. Το στοίχημα για την Αμερική, λένε οι συγγραφείς, είναι πώς θα «ανανεωθεί» η παγκόσμια τάξη πραγμάτων στην οποία βασίζονται η ασφάλεια και η ευημερία της. Οι Ντάλντερ και Λίντσεϊ εκτιμούν ότι με την εξωτερική πολιτική Τραμπ αυτό μάλλον δεν πρόκειται να συμβεί.