ΛΟΡΑΝ ΜΠΙΝΕ
Η έβδομη λειτουργία της γλώσσας
μτφρ. Γιώργος Ξενάριος,
εκδ. Opera, σελ. 514
Ο Ρολάν Μπαρτ τραυματίζεται θανάσιμα και ο επιθεωρητής, που καλείται να εξιχνιάσει το έγκλημα, βρίσκεται μπλεγμένος σε μία πλεκτάνη με πρωταγωνιστές τους διασημότερους εκπροσώπους της Γαλλικής Θεωρίας. Ο συγγραφέας Λοράν Μπινέ, καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Σαν-Ντενί και γνωστός στο ελληνικό κοινό χάρη στο βραβευμένο, πρώτο βιβλίο του με τίτλο «HHhH» (από τη φράση «Himmlers Hirn heisst Heydrich, δηλαδή «ο εγκέφαλος του Χίμλερ λέγεται Χάιντριχ»), επιδεικνύει τις φιλολογικές του γνώσεις σε ένα καλογραμμένο νουάρ, που μπορούν να εκτιμήσουν εξίσου οι λάτρεις του αστυνομικού και όσοι έχουν περάσει έστω και ένα μικρό διάστημα προσπαθώντας να αποκωδικοποιήσουν τα γραπτά του Φουκό και του Ντεριντά. Αφενός, ο συγγραφέας αναλαμβάνει να μυήσει τους αμύητους στη γαλλική φιλοσοφία, προσφέροντάς τους έναν περιεκτικό και άκρως απολαυστικό «οδηγό» γεμάτο σασπένς και λεπτό χιούμορ, και αφετέρου «κλείνει το μάτι» στους υποψιασμένους, φέρνοντας τα πάνω-κάτω στους διαδρόμους των πανεπιστημίων της Βενσέν, της Σορβόννης και του Κορνέλ.
Στη δύσκολη αποστολή του, ο αστυνομικός επιθεωρητής Ζακ Μπαγιάρ επιστρατεύει έναν νεαρό καθηγητή σημειολογίας και του αναθέτει τον ρόλο να μεταφράζει σε κατανοητά γαλλικά την «ακατάληπτη» γλώσσα των θεωρητικών. Ο αρχικά απρόθυμος Σιμόν Χέρτσογκ δεν αργεί να εξελιχθεί σε πολύτιμο σύμμαχο του Μπαγιάρ, αφενός γιατί η έρευνα του προσφέρει την ευκαιρία να γνωρίσει προσωπικά συγγραφείς που θαυμάζει, από τον Ουμπέρτο Εκο και τον Ζιλ Ντελέζ έως τον ίδιο τον Μπαρτ λίγο πριν αφήσει την τελευταία του πνοή σε ένα παριζιάνικο νοσοκομείο, και αφετέρου, διότι δεν τον αφήνει αδιάφορο η σιωπηλή διαμάχη που έχει ξεσπάσει μέσα στους κύκλους της γαλλικής (και όχι μόνο) διανόησης και έχει στο επίκεντρο της τη μυστηριώδη «έβδομη λειτουργία της γλώσσας». Το μόνο βέβαιο είναι πως η εν λόγω λειτουργία διαθέτει τη δύναμη να μετατρέψει όποιον ξέρει να τη χρησιμοποιεί σε άριστο ρήτορα και άρα σε Μέγα Πρωταγόρα του μυστικού Logos Club, μέλη του οποίου έχουν υπάρξει αρκετές επιφανείς προσωπικότητες, αλλά και άτομα διψασμένα για εξουσία.
Αν στο «HHhH» ο συγγραφέας είχε τοποθετήσει τον εαυτό του μέσα στην πλοκή συνθέτοντας ένα ιδιόμορφο «μετα-μυθιστόρημα», στην «Εβδομη λειτουργία της γλώσσας» το ίδιο υπαρξιακό δράμα βιώνει ο κεντρικός ήρωας, που δεν μπορεί να απαλλαγεί από την υποψία πως βρίσκεται παγιδευμένος μέσα σε ένα μυθιστόρημα. «Αυτή είναι η πραγματική μυθοπλασία» είχε δηλώσει ο Λοράν Μπινέ σε παλαιότερη συνέντευξή του στην «Κ», υπερασπιζόμενος την προτίμησή του για τα μη συμβατικά λογοτεχνικά έργα, «όπου ο συγγραφέας μιλάει απευθείας στον αναγνώστη». Καθώς έρχεται αντιμέτωπος με μία θανάσιμη απειλή, ο Σιμόν προλαβαίνει να αναρωτηθεί αν η πιθανή ιδιότητά του ως ήρωας μυθιστορήματος του προσφέρει κάποιου είδους προστασία. «Ενα μυθιστόρημα δεν είναι όνειρο: μπορείς να πεθάνεις σε ένα μυθιστόρημα. Εν πάση περιπτώσει, κανονικά, ο πρωταγωνιστής δεν πεθαίνει, εκτός βέβαια κι αν πλησιάζει το τέλος της ιστορίας», σκέφτεται. «Αν όμως πλησίαζε το τέλος της ιστορίας, πώς θα το μάθαινε; Πώς να ξέρει σε ποια σελίδα της ζωής του έχουμε φτάσει; Πώς να ξέρει ποια είναι η τελευταία μας σελίδα; Κι αν ο πρωταγωνιστής δεν είναι αυτός; Ο καθένας μας δεν νομίζει πως είναι ο πρωταγωνιστής της ζωής του».
Ομως ο Μπινιέ δεν αρκείται στο να βυθίζει τους χαρακτήρες του στο χάος. Εξίσου μπερδεμένος καταλήγει ο αναγνώστης αν επιχειρήσει να ξεχωρίσει τα πραγματικά από τα κατασκευασμένα γεγονότα. Ο Ρολάν Μπαρτ, συγγραφέας, μεταξύ άλλων, ενός εμβληματικού έργου με τίτλο «Ο θάνατος του συγγραφέα», όντως πέθανε έναν μήνα αφού τον χτύπησε ένα φορτηγάκι στους δρόμους του Παρισιού και ο Φουκό πιθανότατα σύχναζε σε «ανυπόληπτες» σάουνες με τους νεαρούς συνοδούς του. Ο σιδηροδρομικός σταθμός της Μπολόνια ανατινάχθηκε στ’ αλήθεια τον Αύγουστο του 1980 και το Πανεπιστήμιο του Κορνέλ, στην Ιθακα των Ηνωμένων Πολιτειών, φιλοξένησε πράγματι ένα συνέδριο με τη συμμετοχή των σημαντικότερων Γάλλων στοχαστών της εποχής, το οποίο βέβαια δεν έληξε αιφνιδίως με τη δολοφονία μιας διακεκριμένης προσωπικότητας. Οσο για τον Αλτουσέρ, κανένας δεν αμφισβητεί ότι δολοφόνησε τη γυναίκα του, μάλλον όμως το έγκλημα δεν σχετιζόταν με το πολυπόθητο «εγχειρίδιο» για την έβδομη λειτουργία.