Τον τελευταίο καιρό, είναι αυξημένες οι ειδήσεις για καταστάσεις από αυτές που θα ονομάζαμε στην ψυχολογία «οριακές». Μικρά παιδιά εγκαταλείπονται σε διαμέρισμα και καίγονται, άλλα βρίσκονται στο κενό και κατόπιν πέφτει η μητέρα και αυτοκτονεί, σύζυγος πυροβολεί τη σύζυγό του και δεν βρίσκεται κανένας να την πάει στο Πρώτων Βοηθειών. Η λίστα είναι μεγάλη εάν πάμε πιο πίσω στις ημέρες, στους μήνες, στα χρόνια που πέρασαν. Θα έλεγε κανείς ότι είναι τυχαία γεγονότα, αν θέλει να τα υποτιμήσει, ή το γνωστό που επαναλαμβάνεται: πάντα συνέβαιναν αυτά απλώς δεν τα μαθαίναμε. Δυστυχώς σε αυτές τις πολύ τραγικές στιγμές της κοινωνίας δεν είναι τα media που διογκώνουν μιαν είδηση η είδηση είναι ήδη πολύ τραγική για να την αντέξει ανθρώπου νους.
Τα ακραία αυτά γεγονότα είναι φαινόμενα μιας κοινωνίας που νοσεί ψυχικά και δεν το έχει καταλάβει ή το υποτιμά. Απομονώνοντας τα περιστατικά, θα προσπαθήσουμε πάλι να οριοθετήσουμε το γεγονός για να προστατευθούμε: σε εμάς δεν θα συνέβαινε κάτι τέτοιο. Αυτό το όριο είναι ζωτικής σημασίας, γιατί κανείς δεν μπορεί να ζει συνέχεια με το αποτρόπαιο του τραγικά απρόβλεπτου.
Το κοινό όμως όλων αυτών των καταστάσεων είναι ο οριακός ψυχισμός. Ο ψυχισμός που δεν άντεξε να εσωτερικεύσει τους κραδασμούς της δίνης, της δυσκολίας, και έπρεπε να προβεί σε πράξεις για να αποτινάξει το βάρος, το όποιο βάρος, που συνήθως κατοικεί βαθιά μέσα στον εαυτό. Οταν όμως η πράξη αγγίζει το μη περαιτέρω, σε αυτό που χωρίζει τους ανθρώπους σε ζωντανούς και νεκρούς, εκεί δεν υπάρχει γυρισμός.
Γιατί φτάνει κάποιος σε ένα τέτοιο σημείο; Η αιτία συνήθως είναι η πίεση. Η ψυχή πιέζει και πιέζεται, και δεν μπορεί ο άνθρωπος να κάνει διαφορετική διαχείριση αυτής της εσωτερικής πίεσης παρά να προβεί σε απονενοημένη πράξη, να σκοτώσει ή να σκοτωθεί. Δεν γνωρίζω σε βάθος την ιστορία αυτών των τραγικών προσώπων. Υπάρχει όμως κάτι που μας αφορά. Η οριακότητα όλης της ελληνικής κοινωνίας και πώς αυτή ξεσπά απέναντι σε κάθε είδους πιέσεις.
Και αυτό δεν αφορά την κρίση, δεν είναι η κρίση που δυσκολεύει τους ανθρώπους, ίσως είναι οι ήδη δυσκολεμένοι άνθρωποι που ξεπερνούν τα όριά τους όταν όλα στερεύουν, πόροι, άνθρωποι, φροντίδα.
Τρέφουμε στην Ελλάδα συνεχώς μια φαντασίωση ότι είμαστε ψυχικά συγκροτημένοι. Οτι η οικογένεια ακόμα λειτουργεί και ότι αυτή η «μηχανή» παράγει ανθρώπους που τα «καταφέρνουν». Το ελληνικό δαιμόνιο με όρους ψυχικοποίησης. Η πραγματικότητα, όμως, έρχεται συνεχώς στην επιφάνεια, όχι μόνο με τέτοιους ακραίους τρόπους. Είναι γεγονός ότι, ακριβώς επειδή δεν λειτουργούν η μητρική και η πατρική λειτουργία, τα τέκνα αυτής της πολιτείας έχουν μάθει να διαχειρίζονται τις πιέσεις με οριακούς τρόπους, με όρους εκδραμάτισης.
Εκτονωνόμαστε γενικώς: πορείες, καταλήψεις, εμπρησμοί στο κέντρο της Αθήνας, διαδηλώσεις, φωνές, πανό, τσακωμοί δημόσιοι και ιδιωτικοί, παρελάσεις, γλέντια, μπουζούκια, αντιδράσεις, η ελληνική κοινωνία πρωτοστατεί σε αυτό που θα λέγαμε δυσανεξία στην πίεση, αντίσταση στην καταθλιπτική σκέψη.
Αυτό έχει και τα θετικά του φυσικά. Διότι με αυτό τον τρόπο, με αυτές τις μεγάλες ή μικρές εκδραματίσεις, η ελληνική κοινωνία κατόρθωσε να διατηρεί τους δεσμούς της όλα αυτά τα χρόνια που η κρίση κατατρώει το εσωτερικό της. Και αυτή η επιλογή όμως έχει ένα όριο. Δεν μπορούμε ες αεί να εκδραματίζουμε. Οφείλουμε κάποια στιγμή να έρθουμε σε επαφή με τη σκέψη μας, με τον εαυτό μας και μετά με τη δομή της κοινωνίας. Να δούμε δηλαδή πώς μπορούμε να ανοίξουμε τη συζήτηση για την ψυχική νόσο, ή και πιο απλά για τις ψυχικές δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένας άνθρωπος σήμερα, ανάλογα με τις συνθήκες στις οποίες ζει. Και αυτό δεν είναι μέριμνα μιας οικογένειας, που είτε συγκαλύπτει είτε είναι φορέας του ίδιου προβλήματος. Αυτό αφορά τη σκέψη της πολιτείας. Εδώ χρειάζονται ειδικοί, πλαίσια και, φυσικά, χρήματα.
Οι προτεραιότητες όμως είναι πάντα άλλες. Δεν είναι το βάθος, είναι η επιφάνεια. Θυμάμαι χαρακτηριστικά ότι ο πρώτος τομέας που επλήγη αμέσως μόλις εμφανίστηκε η οικονομική δυσπραγία ήταν ο ψυχικός τομέας. Οποιοι φορείς υπήρχαν για την πρόληψη και τη θεραπεία ψυχικών νόσων ή όποια κονδύλια πήγαιναν προς αυτή την κατεύθυνση κόπηκαν αμέσως. Η ψυχική νόσος για τις κυβερνήσεις είναι πολυτέλεια, όπως γενικότερα η υγεία, η εκπαίδευση, το κοινωνικό κράτος. Βρισκόμαστε σε μια φάση του ιστορικού χρόνου όπου τα όρια της κοινωνίας μας δεν είναι πλέον συγκρατητικά. Για αυτό οφείλουμε να σκεφτούμε όλοι ως πάσχοντες αλλά και ως φορείς ανάδειξης και λύσης τόσο ευαίσθητων ζητημάτων όπως είναι τα ψυχικά ζητήματα. Γιατί κατοικούν εντός μας.