ΧΕΝΡΙ ΤΖΕΪΜΣ
To στρίψιμο της βίδας
μτφρ. Τόνια Κοβαλένκο
επίμετρο: Κολμ Τόλμπιν
εκδ. Ψυχογιός, σελ. 224
Υπάρχουν τα φαντάσματα ή τα βλέπει μόνο το άρρωστο μυαλό της γκουβερνάντας; Το ερώτημα στοιχειώνει εδώ και δεκαετίες τους αναγνώστες του Χένρι Τζέιμς στη νουβέλα «Το στρίψιμο της βίδας». Η κλασική ιστορία τρόμου, γεμάτη αμφισημίες και σκοτεινά υπονοούμενα, ζωγραφισμένη με τα χρώματα της θλιμμένης βρετανικής εξοχής και με τα μυστικά που κρύβουν στα σωθικά τους τα παλιά μεγάλα σπίτια κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός στη νέα της σειρά «Τα κλασικά», με την καινούργια μετάφραση της Τόνιας Κοβαλένκο.
Το μυθιστόρημα, βέβαια, είναι κάτι παραπάνω από μια απλή ιστορία φαντασμάτων και αυτός είναι ένας από τους λόγους που η αφήγηση της ανώνυμης γκουβερνάντας έχει καταφέρει να ξεπεράσει την εποχή της και να μεταφερθεί στην τηλεόραση και στον κινηματογράφο, επηρεάζοντας το ύφος του Τζόζεφ Κόνραντ στην «Καρδιά του Σκότους» και ταινίες, όπως «Οι Αλλοι» του Αλεχάντρο Αμενάμπαρ, όπως μας πληροφορεί στο επίμετρο του βιβλίου ο σημαντικός Ιρλανδός συγγραφέας και μελετητής του Χένρι Τζέιμς Κολμ Τόλμπιν.
O Τζέιμς υποβάλλει από την αρχή τον αναγνώστη, καθώς το βιβλίο ανοίγει με μια παρέα που λέει ιστορίες τρόμου γύρω από ένα τζάκι (ίσως είναι χρήσιμο να την ξαναδιαβάσετε στο τέλος) και ανακοινώνει ότι θα αφηγηθεί μια ιστορία που «είναι αλλόκοτος ο τρόμος, ο ζόφος, η οδύνη της».
Μια γκουβερνάντα, λοιπόν, κόρη εφημέριου, αναλαμβάνει τη διαπαιδαγώγηση δύο μικρών παιδιών, του Μάιλς και της Φλώρας, σε μια απομονωμένη βρετανική έπαυλη. Την κηδεμονία των παιδιών έχει αναλάβει ένας θείος τους στο Λονδίνο, ο οποίος όμως έχει θέσει ως όρο να μην ενοχληθεί ποτέ και για κανέναν λόγο. Εκείνη, άβγαλτη και γοητευμένη, δέχεται την αποστολή της με άκαμπτη αίσθηση καθήκοντος αλλά και μια βαθιά αγωνία που ο συγγραφέας σπέρνει μέσα της (και μέσα μας) από νωρίς.
Η νουβέλα του Χένρι Τζέιμς κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός στη νέα της σειρά «Τα κλασικά».
Το σκηνικό και οι συνθήκες φαντάζουν ιδανικές αλλά γρήγορα όλα αλλάζουν. Η γκουβερνάντα βλέπει κάτι που κανείς άλλος δεν μπορεί να δει: έναν παλιό υπηρέτη, τον Πίτερ Κουίντ και την προκάτοχό της, τη δεσποινίδα Τζέσελ, μόνο που οι δυο τους είναι νεκροί εδώ και καιρό. Οι δύο μορφές κατατρέχουν την γκουβερνάντα, η οποία πιστεύει ότι απειλούν τα παιδιά ενώ όσο προχωράει η πλοκή νομίζει ότι τα στρέφουν εναντίον της. «Οσο περισσότερα έβλεπα τόσο λιγότερα θα έβλεπαν εκείνα. Αρχισα να τα προστατεύω με μια σιωπηρή αγωνία, μια κεκαλυμμένη υπερένταση που έτσι και είχαν συνεχιστεί για πολύ ακόμη, ίσως και να μετατρέπονταν σε κάτι σαν παράνοια», γράφει ο Χένρι Τζέιμς δείχνοντας εξαρχής τις προθέσεις του για τον τόνο της νουβέλας.
Οι αναλύσεις
Η αμφισημία του έργου και τα υπονοούμενα για τη σχέση του Κουίντ και της δεσποινίδος Τζέσελ με τα παιδιά και τη σχέση της ίδιας της γκουβερνάντας μαζί τους έχουν επιτρέψει ένα πλήθος αναλύσεων και ερμηνειών σχετικά με τις προθέσεις του συγγραφέα, που με τη σειρά τους έχουν ενισχύσει τη μυθολογία γύρω από την υπόθεσή της. Θέματα όπως η παιδική κακοποίηση, η σεξουαλική καταπίεση, η ομοφυλοφιλία, η λογική ερμηνείας του κόσμου με θρησκευτικούς όρους «καλού» και «κακού» ή «σωτήρα» και «δαιμόνων» συνυπάρχουν μέσα στο βιβλίο. Την ίδια στιγμή, η πρωτοπρόσωπη αφήγηση μας επιτρέπει να δούμε τι συμβαίνει μέσα στο μυαλό της ηρωίδας και πώς οδηγείται στην ψυχολογική κατάρρευση, κάτι που για άλλους εξηγείται με όρους ψυχοπαθολογίας.
Ας μην ξεχνάμε ότι ο Χένρι Τζέιμς δημοσίευσε την ιστορία σε συνέχειες για το αμερικανικό περιοδικό Collier's Magazine, προσπαθώντας να κρατήσει το ενδιαφέρον των αναγνωστών. Γι’ αυτό και μας χαρίζει πειστικές περιγραφές των φαντασμάτων που βλέπει η γκουβερνάντα με μια γλώσσα που αν και είναι άλλης εποχής δεν ξενίζει και επιτρέπει να διατηρηθούν το σασπένς και η αγωνία του σύγχρονου αναγνώστη. Η Τόνια Κοβαλένκο παίρνει επίσης θέση στον διχασμό των αναλυτών και διαφοροποιείται από τον Κοσμά Πολίτη στην ερμηνεία της και στρίβει ακόμη περισσότερο τη βίδα της φαντασίας μας.