ΕYΑΝΘΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Ο διάλογος Γιώργου Σεφέρη –
Ευάγγελου Αβέρωφ,
Οι συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου
εκδ. Πατάκη, Αθήνα 2019, σελ. 348
Είναι βέβαιο πως ποτέ ένα βιβλίο δεν λέει «όλη την ιστορία». Μπορεί όμως να συμβάλει στην πληρέστερη κατανόησή της, ακόμα και αν –ή, κυρίως, επειδή– αναφέρεται σε ένα ζήτημα που προκαλεί έντονες συζητήσεις, συνδεδεμένες με πόνο, πίκρα και μια ανοικτή πληγή.
Αναμφίβολα, το Κυπριακό είναι ένα μείζον ζήτημα για όλους μας, ανεξάρτητα από το μετερίζι που βρισκόμαστε και τη γνώση που έχουμε γι’ αυτό. Είναι γνωστό, άλλωστε, πως όσοι συγγράφουν σύγχρονη ιστορία βρίσκονται συχνά στο στόχαστρο, γιατί τα όρια ανάμεσα στη βιωματική γνώση και την επιστημονική είναι ρευστά, δυσδιάκριτα και η υπέρβαση του βιώματος επώδυνη.
Με την ευκαιρία συμπλήρωσης 60 ετών από τις συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου, ένας από τους πιο έγκριτους μελετητές του Κυπριακού, ο Ευάνθης Χατζηβασιλείου, καθηγητής Ιστορίας του Μεταπολεμικού Κόσμου στο ΕΚΠΑ, επιχειρεί να τις προσεγγίσει με τον φακό του στραμμένο σε δύο από τους πρωταγωνιστές της περιόδου. Τον Ευάγγελο Αβέρωφ-Τοσίτσα και τον Γιώργο Σεφεριάδη.
Αφετηρία, χωρίς αμφιβολία, για τη συγγραφή αυτού του βιβλίου αποτέλεσε, μεταξύ άλλων, η κυκλοφορία το 2018 του βιβλίου του Γιώργου Γεωργή «Σεφέρης – Αβέρωφ, Η Ρήξη» (Καστανιώτης). Μεταξύ των δύο βιβλίων πραγματοποιείται ένας ζωηρός διάλογος, πιο συναισθηματικά από την πλευρά του κ. Γεωργή, πιο νηφάλια από την πλευρά του κ. Χατζηβασιλείου, αλλά με επιστημονικό κύρος αμφοτέρων.
Στόχος του βιβλίου του κ. Χατζηβασιλείου είναι να υπάρξει μια ψύχραιμη προσέγγιση τόσο των περίφημων συμφωνιών όσο και του ρόλου που διαδραμάτισαν οι πρωταγωνιστές.
Χωρίς κορώνες
Μακριά από κορώνες και κυπροκαπηλίες, επιθυμεί να αντιπαρατεθεί σε ποικίλα στερεότυπα περί «προδοσίας» και να αναδείξει τον ρεαλισμό ως τον επιθυμητό τρόπο αντιμετώπισης των γεωπολιτικών εξελίξεων από την Ελλάδα, που δεν έχει τη δυνατότητα να καθορίσει η ίδια τους κανόνες του παιγνιδιού, οφείλει, όμως, να έχει ξεκάθαρη στρατηγική αντίληψη του ρόλου της.
Ο συγγραφέας επιχειρεί να δείξει πως οι δεδομένες συμφωνίες στη δεδομένη συγκυρία ήταν επωφελείς, ιδιαίτερα αν αναλογιστούμε πως η διεθνοποίηση του Κυπριακού το 1953-54 έγινε με προχειρότητα, χωρίς να ληφθούν υπόψη επαρκώς οι συγκυρίες της περιόδου και ειδικά η εμπλοκή της Τουρκίας και οι συνέπειές της.
Τονίζει τη διαφορά μεταξύ υπουργού και πρέσβη, στο επίπεδο της αναζήτησης οριστικής λύσης από τον πρώτο και προσωρινής από τον δεύτερο, παρουσιάζει τον καθοριστικό ρόλο του σχεδίου Μακμίλαν ως του παράγοντος που οδήγησε τον Αβέρωφ στην ανάγκη να υπάρξει οριστική λύση και μάλιστα χωρίς εμπλοκή της Βρετανίας σε μεγάλο τμήμα των διαπραγματεύσεων, τη στιγμή που ο Σεφεριάδης θεωρούσε πως ο χρόνος δούλευε υπέρ της Ελλάδας και της Κύπρου. Δίνει έμφαση στο γεγονός πως οι εν λόγω συμφωνίες είχαν την έγκριση του Μακαρίου και επισημαίνει ότι στην πραγματικότητα αυτές οι συμφωνίες έδιναν τη δυνατότητα, έστω και αν φαινόταν μικρή, στον Ελληνισμό να τις βελτιώσει στην πράξη.
Το βιβλίο συνοδεύεται από Παράρτημα, στο οποίο καταχωρίζονται έγγραφα που συγκαταλέγονται στα πολύ σημαντικά για τη διάσταση απόψεων μεταξύ Αβέρωφ και Σεφεριάδη, όπως το περίφημο πρωτοκολλημένο έγγραφο της 25.12.1958 του πρέσβη, η απάντηση του Αβέρωφ την
Πρωτοχρονιά του 1959 και τα σημειώματα του μόνιμου αντιπροσώπου της Ελλάδας στον ΟΗΕ, Ξανθόπουλου-Παλαμά, σχετικά με την ενημέρωση προς τον Μακάριο και τις δικές του οδηγίες.
Εξυπακούεται πως το πόνημα του κ. Χατζηβασιλείου βασίζεται σε πολύχρονη και πολυαρχειακή έρευνα στα προσωπικά αρχεία των Καραμανλή, Αβέρωφ, Σεφεριάδη και Τσάτσου, καθώς και σε πλήθος διπλωματικών εγγράφων. Πρόκειται για ένα βιβλίο που προσεγγίζει με μια ματιά όσο το δυνατόν πιο διαυγή όχι μόνο το Κυπριακό, αλλά επί της ουσίας την υψηλή στρατηγική της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής.
* Ο κ. Νικόλαος Μπουμπάρης είναι φιλόλογος-ιστορικός, πρόεδρος του Συνδέσμου Φιλολόγων Αργολίδας.