ΜΑΞ ΒΕΜΠΕΡ
Η πολιτική ως κάλεσμα και επάγγελμα
μτφρ:. Κώστας Κουτσουρέλης
εκδ. Δώμα
Γερμανία. 28 Ιανουαρίου 1919. Πανεπιστήμιο του Μονάχου. Ο Μαξ Βέμπερ στέκεται όρθιος στο έδρανο. Βρίσκεται εκεί προσκεκλημένος της Ενωσης Ελεύθερων Φοιτητών. Η αίθουσα είναι ασφυκτικά γεμάτη. Πλήθος κόσμου έχει συρρεύσει από νωρίς. Αδημονούν να τον ακούσουν. Αναζητούν καθοδήγηση. Οι καιροί είναι ταραγμένοι.
Η διαφαινόμενη ήττα της Γερμανίας έχει επιταχύνει τις εξελίξεις: ανταρσία του Κιέλου, Νοεμβριανή Επανάσταση, ανακωχή της Κομπιέν, ανακήρυξη της Βαυαρίας σε «Δημοκρατία του Λαού», παραίτηση του κάιζερ Γουλιέλμου του Β΄, εξέγερση των Σπαρτακιστών.
Ο τροχός της Ιστορίας κινείται βίαια. Από άκρη σε άκρη της χώρας σημειώνονται απεργίες, διαδηλώσεις, ένοπλες συγκρούσεις. Σοσιαλιστές, φιλοβασιλικοί, φιλελεύθεροι, συντηρητικοί, εθνικιστές, κομμουνιστές, αναρχικοί, μάχονται όλοι εναντίον όλων, για την εξουσία, για το κράτος, για το «σπίτι της δύναμης». Και όλα αυτά, ενώ έχει ήδη ξεκινήσει η συζήτηση για τη συνθήκη ειρήνης στις Βερσαλλίες, ο Γουίλσον (πρόεδρος των ΗΠΑ) επιδιώκει τη σύσταση της Κοινωνίας των Εθνών και η Ρωσία κυβερνάται από τους μπολσεβίκους. Ο χρόνος έχει πυκνώσει. Προχωρεί με τυφλή ορμή, παρασέρνοντας τα πάντα στο πέρασμά της.
Ιστορική στιγμή
Ο Βέμπερ αισθάνεται το βάρος της ιστορικής στιγμής. Νιώθει την τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης και δη της πολιτικής δράσης. Την αντικρίζει τώρα στα μάτια όσων τον κοιτούν. Κάποιοι από τους φοιτητές που είναι εκεί τις επόμενες ημέρες θα διαδηλώνουν, θα συμμετέχουν σε οδομαχίες, θα πολεμούν ο ένας τον άλλο, θα πεθαίνουν. Τακτοποιεί τις σημειώσεις του, μια τελευταία φορά. Σηκώνει το βλέμμα. Παίρνει μια βαθιά ανάσα. Ξεκινά. Η διάλεξή του, με τίτλο: «Η πολιτική ως κάλεσμα και επάγγελμα», θα μείνει στην Ιστορία ως ένα από τα κορυφαία κείμενα πολιτικής επιστήμης.
Για τον Βέμπερ, το μονοπώλιο της άσκησης φυσικής βίας συνιστά το ειδοποιό γνώρισμα της κρατικής εξουσίας. «Κάθε κράτος στηρίζεται στη βία». Αυτό το δεδομένο καθορίζει την ιδιαίτερη φυσιογνωμία των ηθικών προβλημάτων στο πεδίο της πολιτικής. Σε αυτή τη βάση, κάθε ηθικά προσανατολισμένη πολιτική πράξη μπορεί να διέπεται από μόνο δύο πιστεύω. Στη μία πλευρά βρίσκεται η ηθική του φρονήματος, στην άλλη η ηθική της ευθύνης. Η πρώτη ερείδεται στο «κάνε το καλό κι έχει ο Θεός», η δεύτερη επιβάλλει τον υπολογισμό των συνεπειών της κάθε πράξης.
Ο πολιτικός που ασπάζεται την ηθική της ευθύνης αποδέχεται ότι οι συνέπειες βαρύνουν τις δικές του πράξεις και μόνον. Εκείνος που υιοθετεί την ηθική του φρονήματος λειτουργεί στο κενό. Εάν αποτύχει, λέει ότι φταίνε οι άλλοι, οι συγκυρίες, η κοινωνία που δεν είναι έτοιμη. Πρόκειται αναμφίλεκτα για δύο ηθικές που δεν μπορούν να συνυπάρξουν. Δύο διαμετρικώς αντίθετα και ασυμφιλίωτα μεταξύ τους αξιώματα.
Σύμφωνα με τον Βέμπερ, ο πολιτικός που νιώθει το κάλεσμα, ξέρει ότι ζει σε έναν κόσμο άδικης οδύνης, ατιμώρητης αδικίας και αδιόρθωτης μωρίας. Γνωρίζει ότι το ξύλο από το οποίο είναι φτιαγμένη η ανθρωπότητα είναι στρεβλό. Ξέρει, επίσης, ότι η πολιτική έχει «μελήματα και μέριμνες που διευθετούνται μόνο μέσω της βίας». Ο δαίμων της πολιτικής αντιμάχεται τον Θεό της αγάπης. Προς Θεού, λοιπόν, εάν κάποιος «επιζητά τη σωτηρία της ψυχής του και τη σωτηρία άλλων ψυχών», ας μην το κάνει μέσω της πολιτικής.
Σταματούμε εδώ. Στο «Η πολιτική ως κάλεσμα και επάγγελμα», ο Βέμπερ παραδίδει ένα διανοητικό tour de force. Το κάνει γιατί διαβλέπει «μια πολική νύχτα γερής σκοτεινιάς και σκαιότητας» να πλησιάζει απειλητικά. Γι’ αυτό και θέλει να εξηγήσει και να αναλύσει τη διαλεκτική μεταξύ εξουσίας και βίας. Θέλει να αποδείξει, αλλά και να πείσει, για την ηθική κενότητα όσων δεν γνωρίζουν ή προσποιούνται ότι δεν γνωρίζουν πως πολιτική σημαίνει και είναι ένα συμβόλαιο με τον διάβολο.