ANNE CLEMENTINE-LARROQUE
Η Γεωπολιτική των Ισλαμισμών
μτφρ. Γιάννης Σιδέρης
εκδ. Αγρα
Τι είναι τελικά ο ισλαμισμός; Τι πρεσβεύει και ποιες αρχές τον διέπουν; Είναι ταυτόσημος με τη βία; Συνώνυμο της τρομοκρατίας; Είναι θρησκεία ή πολιτικό σύστημα; Είναι ενιαίος και ομοιογενής ή σπαράσσεται από εσωτερικές διαμάχες; Και, εάν ισχύει το τελευταίο, ποιοι διαγκωνίζονται για την κυριαρχία ή τον ορισμό της ορθοδοξίας εντός του;
Στο «Η Γεωπολιτική των Ισλαμισμών» η Αν Κλεμεντίν Λαρόκ έρχεται να απαντήσει σε ορισμένα από αυτά τα θεμελιώδη ερωτήματα, βοηθώντας μας να υπερβούμε τα στερεότυπα και τις παρανοήσεις. Ειδική σε θέματα ισλαμισμού, η Λαρόκ κατορθώνει να είναι ευσύνοπτη, ακριβής και διαφωτιστική. Αναδεικνύει τις βασικές συνιστώσες του ισλαμισμού, ανατέμνει σε βάθος τη φυσιογνωμία και τη δυναμική του, και μας παρέχει πρόσβαση σε μια εν πολλοίς άγνωστη επικράτεια.
Ο ισλαμισμός, σύμφωνα με τη Γαλλίδα ερευνήτρια, γεννιέται στη Μέση Ανατολή, τον 18ο αιώνα. Αποτελεί μία πολιτική και κοινωνική ιδεολογία. Βασίζεται σε ένα όραμα θρησκευτικού φονταμενταλισμού. Και προκύπτει από την ανάδυση δύο θρησκευτικών ρευμάτων: του Ουαχαμπισμού και του Σαλαφισμού. Αμφότερα προβάλλουν και ευαγγελίζονται μία νέα ανάγνωση του Ισλάμ. Επιστρέφουν στις απαρχές και στις «ρίζες», στα πρώτα ιερά κείμενα και στο ίδιο το κήρυγμα του προφήτη. Επιδιώκουν να ανατρέψουν θρησκευτικές, πολιτικές και κοινωνικές συμπεριφορές και συνήθειες.
Η Λαρόκ είναι απόλυτα σαφής εξαρχής: οι σύγχρονες μορφές ισλαμισμού, όπως και ο τρόπος ανάπτυξής του, διακρίνονται από πολυμορφία και πολυπλοκότητα. Η αντίληψή του ως ομοιογενούς και ενιαίου διεθνούς κινήματος συνιστά ψευδαίσθηση. Μας εμποδίζει να διακρίνουμε τις ιδιαίτερες τοπικές, εθνικές ή περιφερειακές δυναμικές του. Δεν μας βοηθά να συλλάβουμε τον σύνθετο χαρακτήρα και την περιπλοκότητά του. Οδηγεί αναπόδραστα στη σύγχυση, τον συμφυρμό και την παρερμηνεία. Εξού και ο πληθυντικός του τίτλου: η γεωπολιτική των ισλαμισμών.
Ο ισλαμισμός, σύμφωνα με τη Γαλλίδα ιστορικό, μπορεί να είναι κηρυγματικός – ιεραποστολικός, πολιτικός ή ακόμη και τρομοκρατικός / πολεμικός. «Περιλαμβάνει διάφορες πραγματικότητες: ιδεολογικά ρεύματα, όργανα κατήχησης, πολιτικά κόμματα, τρομοκρατικές οργανώσεις και τέλος, μεμονωμένες ομάδες και άτομα που ενστερνίζονται ουαχαμπιστικές ή σαλαφιστικές απόψεις και ενδέχεται να θεωρούν ως και τη δική τους, μουσουλμανική, χώρα «κράτος απίστων». Η μεθοδική του εξέταση απαιτεί ως εκ τούτου προσοχή και εννοιολογική ακρίβεια.
Για τη Λαρόκ, ο 20ός αιώνας υπήρξε σημείο καμπής για την πορεία του ισλαμισμού. Αναδεικνύεται σε κύρια ιδεολογική και πολιτική δύναμη, τόσο εντός των μουσουλμανικών χωρών, όσο και παγκοσμίως (όπου υπάρχουν κοινότητες μουσουλμάνων). Ενώ, ταυτόχρονα, διασαλεύονται οι εσωτερικές ισορροπίες. Ο μειοψηφικός σιιτισμός αποκτά ιδιαίτερη δύναμη και γίνεται ισότιμος ανταγωνιστής του πλειοψηφικού σουνιτισμού, ο Ουαχαμπισμός συνδέεται με τον Σαλαφισμό, οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι αναρριχώνται στην εξουσία, για να αποδεχθούν στη συνέχεια –εν μέρει– να την εγκαταλείψουν.
Σε αυτή την εξέλιξη, υπάρχουν, σύμφωνα με τη Γαλλίδα ερευνήτρια, ορισμένες συγκεκριμένες τομές, γεγονότα-κλειδιά, όπως η κυβέρνηση του Νάσερ στην Αίγυπτο, η επανάσταση των Σιιτών στο Ιράν, η αντίσταση στους Σοβιετικούς στο Αφγανιστάν, η διένεξη μεταξύ Παλαιστινίων και Ισραηλινών, η 11η Σεπτεμβρίου και φυσικά οι Αραβικές Επαναστάσεις. Σε συνάρτηση με αυτά τα γεγονότα ή και εξαιτίας τους, ο ισλαμισμός εξαπλώνεται, διεθνοποιείται, εκσυγχρονίζεται και η επιρροή του βαθαίνει, ιδιαίτερα σε κοινωνικό επίπεδο.
Συνοψίζοντας, η μελέτη της Λαρόκ μας βοηθά να αντιληφθούμε τη σημασία των λεξιλογικών διακρίσεων, αλλά και την ανάγκη για μια γεωγραφικά και πολιτικά εστιασμένη μελέτη του ισλαμισμού. Αποτελεί τον καρπό μιας μακρόχρονης και ενδελεχούς σπουδής στο αντικείμενο, αλλά και μιας κοπιώδους και εμπεριστατωμένης έρευνας πεδίου. Συνιστά, υπό αυτούς τους όρους, ένα πολύτιμο βοήθημα για όποιον και όποια επιθυμεί να κατανοήσει τον ισλαμισμό και την πραγματική του μορφή, έκταση και πολυφωνία.