Εν αρχή ην η θάλασσα. Πάντοτε είναι η θάλασσα. Ειδικά αυτές τις μέρες. Μονάχα που θάλασσες είναι πολλές. Από το θαύμα που κοιτάζουμε από μιαν ακτή ή την κουπαστή ενός πλοίου, από την απέραντη κολυμπήθρα που βυθιζόμαστε μέσα της με τις ώρες έως τις πάμπολλες εσωτερικές μας θάλασσες που και αυτές μπορεί να είναι συχνά ταραγμένες, σκοτεινές. Θάλασσες της ευδαιμονίας και θάλασσες της αγωνίας.
Πάρτε για παράδειγμα τον κεντρικό ήρωα του Πιερ Λοτί στο μυθιστόρημά του «Ψαράς της Ισλανδίας». Πολύ μακριά από το μεσογειακό θάλπος που ξέρουμε καλά, ο «Ψαράς», έργο του 1886, αποτυπώνει τις ζωές ψαράδων της Βρετάνης, οι οποίοι κάθε καλοκαίρι σαλπάρουν για τα τρικυμιώδη, παγωμένα ύδατα της Ισλανδίας προς αναζήτηση μπακαλιάρου.
PIERRE LOTI
Ψαράς της Ισλανδίας
μτφρ.: Ιφιγένεια
Μποτουροπούλου
εισαγωγή: Ζαν Μπαλκού
εκδ. Στερέωμα, 2019
σελ. 273
Οι Βρετόνοι ψαράδες αναμένεται να λείψουν όλο το καλοκαίρι και να επιστρέψουν με την ψαριά τους το φθινόπωρο (συχνά, με απώλειες πολλών από αυτούς). Είναι μια σκληρή, τραχιά ζωή, μια ζωή μοναξιάς και απουσίας, που δεν χαρίζεται σε κανέναν. Ενας από αυτούς τους ψαράδες είναι και ο Γιαν, η ιστορία του οποίου βρίσκεται στον πυρήνα του βιβλίου, κυρίως ένας έρωτας, φορτισμένος με ένα βαρύ πάθος, που όμως έχει και ένα στοιχείο διαρκούς απογείωσης: ο έρωτας του Γιαν με την κόρη ενός άλλου ψαρά, την Γκοντ. Το ερώτημα που τίθεται εδώ είναι απλό: αν η θάλασσα τους φέρει κοντά ή αν θα τους χωρίσει αυτή «H σύζυγος του τάφου», όπως την αποκαλούν οι ψαράδες.
Γραμμένο στην εποχή που μεσουρανεί ο νατουραλισμός του Ζολά (όπου, πέρα από τη ρεαλιστική απόδοση των σχέσεων και των καταστάσεων, κυριαρχεί ένα ασφυκτικό κοινωνικό περιβάλλον που κυριολεκτικά ρουφάει σαν δίνη το άτομο), ο Λοτί μετατοπίζεται αισθητά συνδυάζοντας τη νόρμα της περιόδου με μια ποιητική, ιμπρεσιονιστική γραφή. Το αποτέλεσμα είναι ένας ολοζώντανος κόσμος που μέσα στην τραχύτητά του έχει κρυμμένες διαστάσεις ενός άλλου βλέμματος.
Από την άλλη, «Οι περιπέτειες του Ρόντερικ Ράντομ», του Σκώτου Τομπίας Τζορτζ Σμόλετ, βρίσκεται μακριά από τα φορτία και τις δίνες του κόσμου του Λοτί. Ωστόσο και εδώ οι θάλασσες που διασχίζει ο κεντρικός ήρωας μοιάζουν να συμβολίζουν το απέραντο τοπίο μιας ψυχής που διαμορφώνεται και σφυρηλατείται από τις τρικυμίες. Το ογκώδες, πολυδαίδαλο, χορταστικό αυτό μυθιστόρημα εκδόθηκε το 1748 και κινείται στη σειρά των μυθιστορημάτων της εποχής εκείνης, σε αυτό που ο Μίλαν Κούντερα μνημονεύει ως το μυθιστόρημα που δεν γνωρίζει όρια και δεν λησμονεί ότι μπορεί να μοιάζει και με ένα τρελό, ελεύθερο παιχνίδι.
TOBIAS GEORGE SMOLLETT
Οι περιπέτειες του Ρόντερικ Ράντομ
μτφρ.: Ρένα Χάτχουτ
εισ.-σημειώσεις: Πολ
Γκάμπριελ Μπάους
εκδ. Gutenberg, 2019, σελ. 761
Η περιπέτεια (το ομολογεί και ο τίτλος), η περιπλάνηση και η μύηση στην ενηλικίωση βρίσκονται στο επίκεντρο του βιβλίου με τον Ρόντερικ Ράντομ να μας αφηγείται σε πρώτο πρόσωπο τα ταξίδια και τις κακοτοπιές στις οποίες πέφτει, από το Λονδίνο στη Γαλλία και από εκεί στις δυτικές Ινδίες, στη δυτική Αφρική και τη Νότια Αμερική. Μέσα από αυτό τον γύρο ανά την υδρόγειο και από ωκεανό σε ωκεανό περνάνε και ένα σωρό γοητευτικές κυρίες. Το εκπληκτικό είναι ότι το μυθιστόρημα έχει ένα ωραίο, ευτυχισμένο τέλος – μοιάζει με το τελευταίο μέρος μιας από τις εκατό και πλέον συμφωνίες του σύγχρονού του Χάιντν. Στο φινάλε, ο κάπως αφελής και ανώριμος Ρόντερικ φτάνει πιο σοφός, ή έστω περισσότερο άνθρωπος της αγοράς.
Ανθρωπος στεριανός, ο οποίος όμως, με τις αφηγηματικές του διαδρομές, έκανε την κάθε στεριά να μοιάζει ρευστή, κυματιστή, ρέουσα και ενίοτε φουρτουνιασμένη, ο Γιόζεφ Ροτ μας παρασύρει σε άλλους κόσμους και άλλου τύπου γραψίματα με τα «Χρόνια των ξενοδοχείων». Δεν πρόκειται εδώ για μυθιστόρημα-ωκεανό αλλά για μικρές αφηγήσεις που εκκινούν από τη φρενήρη δημοσιογραφική παραγωγή του Ροτ. Μονάχα που και εδώ, ο λόγος του δεν περιορίζεται στη συμβαντολογική παράθεση μα ξεγλιστρά συνέχεια πίσω και πέρα από τα συμβάντα. Σχεδόν κάθε μία από αυτές τις αληθινές (και γεμάτες από ένα πνεύμα ταξιδιού και περιπλάνησης) ιστορίες θα μπορούσαν να είναι οι κοιτίδες ενός μελλοντικού μυθιστορήματος.
JOSEPH ROTH
Τα χρόνια των ξενοδοχείων
Eισαγωγή-ανθολόγηση
κειμένων: Μίκαελ Χόφμαν
μτφρ. Μαρία Αγγελίδου
εκδ. Αγρα, 2019,
σελ. 374
Αφήσαμε για το τέλος την πιο σκοτεινή, την πιο ταραγμένη θάλασσα από όλες για όσες μιλήσαμε σήμερα εδώ συνοπτικά. Ο Μάλκολμ Λόουρι, αυτός ο σπουδαίος Αμερικανός συγγραφέας, βασανισμένος από προσωπικούς δαίμονες που τον κατέστησαν έρμαιο του οινοπνεύματος σε όλη του τη ζωή, άφησε πίσω του ένα σύγχρονο κλασικό μυθιστόρημα, το περίφημο «Κάτω απ’ το ηφαίστειο» που γύρισε σε ταινία ο Τζον Χιούστον. Το άλλο του μυθιστόρημα, «Σκοτεινά όπως ο τάφος που ο φίλος μου κείται», γραμμένο στα μέσα της δεκαετίας του ’40, είναι μια καθαρόαιμη ιστορία δρόμου που εδράζεται στη δυναμική του θραύσματος, του επεισοδίου, της σκηνής που διαδέχεται μια άλλη σκηνή χωρίς απαραίτητη σύνδεση παρά μόνον αυτό το γεμάτο ένταση, θαυμαστή παρατηρητικότητα και με μια ιλιγγιώδη ροπή προς την ενδοσκόπηση, αφηγηματικό τρένο. Από το υγρό και κρύο Βανκούβερ, ο Λόουρι με τη δεύτερη γυναίκα του φτάνουν ώς το Μεξικό σε αναζήτηση ενός φίλου που είχε γνωρίσει όταν έγραφε το «Ηφαίστειο». Η ουσιαστική πλοκή του βιβλίου είναι αυτή η πυρετώδης αναζήτηση με άξονα το δίπολο ζωής και θανάτου. Μέσα στην παρακμή και τη φθορά, μέσα στη μεξικανική ζέστη και την έρημο, ο συγγραφέας (που κρατούσε σημειώσεις μαζί με τη γυναίκα του όσο καιρό ταξίδευαν και έπιναν) βγάζει από μέσα του έναν σπαρακτικό ύμνο στη ζωή και στην περιέργειά της. Οι κριτικοί στάθηκαν ιδιαιτέρως απορριπτικοί απέναντι σε αυτό το έργο του Λόουρι και όχι χωρίς λόγο. Ασύνδετο και με ένα κέντρο βάρους που μετατοπίζεται αυθαίρετα συνεχώς, μοιάζει το μυθιστόρημα να μην μπορεί να σταθεί. Ωστόσο, στη δομική του αδυναμία έγκειται η γοητεία και η σαγήνη του, και, κυρίως, στο γνήσιο πάθος του Λόουρι για τους ανθρώπους και τα πράγματα.
ΜΑΛΚΟΛΜ ΛΟΟΥΡΥ
Σκοτεινά όπως ο τάφος
που ο φίλος μου κείται
μτφρ.: Παναγιώτης
Χαχής
εκδ. Αστάρτη, 2019
σελ. 432