«Ολη η κουλτούρα του κόσμου δεν παρείχε κανένα ηθικό όφελος, κανένα πλεονέκτημα, μιας και την ίδια εποχή, ο Μαρσέλ Προυστ συμπέραινε στο τέλος του “Ανακτημένου χρόνου” πως όχι μόνον οι κοσμικές σχέσεις αλλά ούτε καν οι φιλικές δεν πρόσφεραν τίποτα το ουσιαστικό (…) ο δε συγγραφέας σε αντίθεση με ό,τι πιστεύει ο κόσμος δεν είχε καθόλου ανάγκη από διανοητικές συζητήσεις αλλά από ελαφρούς έρωτες με ανθισμένα κορίτσια. (…) όλα εξαρτώνται, όπως πολλά πράγματα στον κόσμο τούτο, από τη σεξουαλική σκοπιά που υιοθετεί κανείς».
Νιώθω τεράστια συγκίνηση που επιτέλους ο Μισέλ Ουελμπέκ επιστρέφει ξανά στην αγωνία του έρωτα και της αγάπης με το βιβλίο του «Σεροτονίνη», (κυκλοφορεί όπως όλα άλλωστε από τις εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας, μτφρ. Γιώργος Καράμπελας). Τον τελευταίο καιρό βυθισμένος στη δική του απαισιοδοξία –αυτό συνιστά δική μου ερμηνεία– τα βιβλία του είχαν μόνον το αίσθημα του τέλους του κόσμου, χωρίς ένα παραθυράκι για μια καινούργια αρχή, χωρίς δηλαδή την ψηλάφηση ενός πένθους μεν που ξαναγεννά την επιθυμία, που ξαναβάζει τον άνθρωπο στον στρόβιλο της προσωπικής ιστορίας του. Και αυτό μόνον ένα συναίσθημα μπορεί να το γεννήσει, η επιθυμία, ο έρωτας που είναι πάντα σαρκικός, όπως και η σκέψη.
Την ίδια περίοδο κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Αγρα το βιβλίο της Μ. Αϊζενστάιν-Αβέρωφ με τίτλο «Επιθυμία Πόνος Σκέψη». Στην κεντρική σκέψη του βιβλίου, χωρίς να θέλω να μπω εδώ στο ψυχαναλυτικό βάθος του βιβλίου που αφορά κυρίως κλινικούς, κυριαρχεί η ίδια έγνοια. Τι είναι αυτό που εκκινεί τον άνθρωπο αν δεν είναι η επιθυμία του; Πώς θα γεννηθεί η σκέψη, η σκέψη που θα προχωρήσει τον άνθρωπο, αν δεν υπάρχει αυτή η επιθυμία, που είναι τελικά και πάντα πράξη σαρκός;
Στον πρόλογό του ο Π. Αλούπης γράφει ότι κινδυνεύει η σκέψη. Την ίδια περίοδο μέσα από τις δικές μου προσωπικές αναζητήσεις, αισθάνομαι ότι κινδυνεύει η επιθυμία, ίσως τελικά να τολμήσω να πω ότι κινδυνεύει ο έρωτας στην εποχή μας.
Γιατί ο έρωτας τι είναι; Εράω-ώ το ρήμα των αρχαίων ελληνικών που σημαίνει βαθύτατα επιθυμώ, κάτι ψάχνουμε στα τυφλά, από κάτι κινούμαστε προς κάπου. Γεννιέται μιαν επιθυμία για έναν άνθρωπο, ένα έργο τέχνης, μια σκέψη, έναν τόπο και αυτό νοηματοδοτεί τη ζωή μας, μας τροφοδοτεί, αφήνει αυτήν τη χαραμάδα ζωής και ελπίδας που αφήνει ο Ουελμπέκ στο τελευταίο του βιβλίο «Σεροτονίνη».
Ο έρωτας είναι η βαθύτατη οδυνηρή επιθυμία να επιστρέψουμε κάπου, σε μια ευδαιμονική περιοχή, και που με όλες μας τις αισθήσεις –συνειδητές και κυρίως ασυνείδητες– αναζητάμε σε όλη μας τη ζωή. Και αυτό το «κάπου» νοτίζεται από τη διάθλαση της νοσταλγίας διότι έχει χαθεί, αλλά εμείς πάντα μα πάντα θα ξεκινάμε για να το συναντήσουμε, με την ελπίδα ότι θα το ξανα-βρούμε. Βασική όμως προϋπόθεση είναι να νιώσουμε ότι αυτό το πρώτο, η πρώτη γη της Εδέμ, έχει χαθεί ανεπιστρεπτί και να μπορέσουμε να πενθήσουμε γι’ αυτή. Τότε μόνον αυτή η τυφλή ανάγκη θα γίνει ατομική επιθυμία, θα στραφεί προς μια καινούργια ανθρώπινη κατεύθυνση, θα υπομείνουμε την απόσταση, τη διαφορά φάσης, την αλλαγή της θερμοκρασίας, θα αντέξουμε μέχρι να το ξαναβρούμε, αλλά θα στοχαστούμε, κρατώντας βαθιά μέσα μας την επιθυμία να ξαναγίνουμε έστω για λίγο ευτυχισμένοι, έστω για λίγο πλήρεις. Μέχρι να περάσει ο καιρός και η επιθυμία να ξαναγεννηθεί. Η επιθυμία, όχι η ανάγκη. Οχι η ανάγκη για άμεση ικανοποίηση.
Ο έρωτας όμως κινδυνεύει. Και μαζί με αυτόν η σκέψη, και το σώμα. Αυτά τα τρία βρίσκονται μαζί, αδιαίρετα. Οταν ένας άνθρωπος δεν αντέχει να βιώσει αυτό που του λείπει, οδηγείται σε δύο μηχανιστικές αντιδράσεις. Ή προσπαθεί να καλύψει την ανάγκη του με ό,τι βρει μπροστά του, είναι συνεχώς σε μια αναζήτηση συντρόφων πρόσκαιρων, χωρίς καμία νοηματοδότηση της βαθύτερης ανάγκης του ή και των άλλων. Αυτό είναι κατεξοχήν η εποχή μας. Με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τις άπειρες εναλλαγές συντρόφων από πολύ νεαρή ηλικία, τη δημιουργία ενός ψηφιακού «σκλαβοπάζαρου» όπου το μόνο διεγερτικό ενός ανθρώπου είναι οι διαστάσεις του, το σώμα του, η ευκολία του να συνάψει σεξουαλική σχέση χωρίς σκέψη. Εκεί ενώ το σώμα αποθεώνεται, δεν είναι πλέον σωματικό, δεν αναδύει μυρωδιές, δεν θυμίζει τόπους, δεν αποτελεί λιμάνι για ένα θαλασσοδαρμένο πλοίο.
Στον αντίποδα βρίσκονται εν πολλοίς οι άλλοι, αυτοί που δεν έχουν επιθυμία ούτε καν γι’ αυτό. Εκεί στο βλέμμα τους, ίσως από πρόφαση ότι είναι παντρεμένοι, τακτοποιημένοι, άρα αποσυρμένοι από τη ζωή μάλλον, δεν ενδιαφέρονται καθόλου για τον άλλον. Δεν υπάρχει σπίθα επιθυμίας στο βλέμμα τους, ίσως βρήκαν κάτι κάποτε και αυτό ήταν ικανό να τους βγάλει από τον αγώνα της ζωής. Σε αυτούς τους ανθρώπους, που δεν υπάρχει πλέον φλόγα, σπάνια παράγεται σκέψη.
Ο έρωτας τελικά είναι επικίνδυνος για τον άνθρωπο, γι’ αυτό και κινδυνεύει. Ισως πάντα ήταν, γιατί ο έρωτας είναι η πιο επαναστατική διαδικασία, ακριβώς γιατί κινητοποιεί τη σκέψη και το σώμα, ακριβώς γιατί κινεί βουνά. Και ο άνθρωπος τι είναι χωρίς τον έρωτα; Τι είναι χωρίς επιθυμία;
Τι γίνονται οι άνθρωποι χωρίς επιθυμίες; Τι απογίνονται οι άνθρωποι χωρίς τις δικές τους, καταδικές τους σκέψεις;