Τον Ιούλιο του 1959 ο Γιώργος Σεφέρης ακούει στο ραδιόφωνο τον Εζρα Πάουντ να απαγγέλλει τα Cantos I, XIII και XLIX και μαγεύεται από την «καταπληκτικά έντονη, καταπληκτικά ρυθμική και χρωματισμένη με εναλλαγές του δυνατού και του ήπιου φωνή του». Προηγουμένως είχε μείνει έκθαμβος από το ποιητικό του μέγεθος κάτι που τον οδήγησε αναπόδραστα να μεταφράσει τα δύο πρώτα Cantos στα ελληνικά.
Η περίπτωση του Αμερικανού ποιητή ήταν πάντα δυσερμήνευτη – σχεδόν ανεξιχνίαστη. Από τη μια υπήρξε ένας πεφωτισμένος δημιουργός, εκ των θεμελιωτών του μοντερνισμού κι από την άλλη έγινε υμνητής του Μουσολίνι και του Χίτλερ, ενώ δεν έκρυψε ποτέ το μίσος του για τους Εβραίους.
Τα δραματικά τελευταία χρόνια της ζωής του φανερώνουν έναν άνθρωπο που γνώρισε κατά πρόσωπο τη συντριβή. Το 1945, οπότε και τα αμερικανικά στρατεύματα απελευθέρωσαν την Ιταλία, ο Πάουντ φυλακίστηκε και κρατήθηκε στην απομόνωση σ’ ένα ξέσκεπο κλουβί με συρματοπλέγματα στην Πίζα. Εν συνεχεία μεταφέρθηκε στην Ουάσιγκτον για να δικαστεί επί προδοσία. Κρίθηκε διανοητικά ακατάλληλος για δίκη και κλείστηκε σε ψυχιατρική κλινική. Αποφυλακίστηκε το 1958 και ξαναγύρισε τον ίδιο χρόνο στην Ιταλία. Ο θάνατος τον βρήκε στη Βενετία τον Νοέμβριο του 1972.
Το εξώφυλλο του βιβλίου με ποιήματα του Εζρα Πάουντ, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αγρα.
Ακόμη κι αν ο Πάουντ, ως δημόσιο πρόσωπο, δέχθηκε τη χλεύη για τα ακραία πιστεύω του, ως ποιητής παρέμεινε στο συλλογικό φαντασιακό ένας ογκόλιθος. Ενας από τους καθοριστικούς του 20ού αιώνα. Τα Cantos του είναι ένας ακρογωνιαίος λίθος για την παγκόσμια ποίηση κι ως τέτοια διαβάζονται ακόμη και σήμερα.
Κάθε προσπάθεια μετάφρασης του έργου του στα ελληνικά, εκ των πραγμάτων, αγγίζει τα όρια του άθλου. Πέραν της δεξιοτεχνίας του, ο επίδοξος μεταφραστής οφείλει να διαθέτει μια άρτια θεωρητική σκευή έτσι ώστε να κατανοήσει τα κρυπτικά και πολυπλόκαμα νοήματα του ύφους του Πάουντ.
Ο ποιητής και μεταφραστής Χάρης Βλαβιανός έχει μακρά και επιτυχημένη «προϋπηρεσία» στην ποίηση του μεγάλου δημιουργού (βλ. Χιου Σέλγουιν Μόμπερλι και Σχεδιάσματα και Αποσπάσματα των Cantos CX-CXX). Αυτή τη φορά επανέρχεται με τη δίγλωσση έκδοση που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Αγρα και περιλαμβάνει τα Cantos της Εξιλέωσης, το Canto της Τοκογλυφίας, καθώς και τους Στίχους γραμμένους για την Ολγα (μικρά ποιήματα της τελευταίας περιόδου του προς την τότε σύντροφό του, Ολγα Ρατζ).
Μετάφραση που φέρει έντονο το στοιχείο της αγάπης του μεταφραστή να σκύψει στο «μέγα» ποίημα (άλλωστε τα Cantos είναι επί της ουσίας ένα ποίημα χωρισμένο σε 120 μέρη) με τον σεβασμό που του πρέπει.
Οπως σημειώνει ο κ. Βλαβιανός στην «Κ»: «Ασχολούμαι με τον Πάουντ από τη δεκαετία του ’80, τότε που ήμουν ακόμη φοιτητής στην Οξφόρδη. Για τις ανάγκες των πρώτων μεταφραστικών προσπαθειών μου είχα πάει στο Μπρούνενμπουργκ (στις ΗΠΑ) όπου ζούσε η κόρη του για να την επισκεφθώ και να μελετήσω το αρχείο του Πάουντ».
Ο αντισημιτισμός
Αν και αμφιλεγόμενη φυσιογνωμία, ο Χάρης Βλαβιανός σημειώνει για τον Πάουντ πως: «Κατά τη γνώμη μου μαζί με τον Τ. Σ. Ελιοτ είναι οι μεγαλύτεροι Αμερικανοί ποιητές, ήταν οι πρωτεργάτες του κινήματος του μοντερνισμού στην ποίηση. Αυτό που δεν μπορεί να του συγχωρεθεί δεν είναι τόσο η στράτευσή του με τον Μουσολίνι όσο ο ακραίος αντισημιτισμός του. Αλλά εκείνη την εποχή πάρα πολλοί συγγραφείς είχαν την προκατάληψη του αντισημιτισμού. Ο Πάουντ στο τέλος της ζωής του κατάλαβε αυτό το λάθος. Και δείτε τι παράξενη που είναι καμιά φορά η μοίρα: ένας από τους γιατρούς του στο άσυλο που νοσηλευόταν ήταν Εβραίος και λεγόταν Κάφκα (αν και γράφεται Kavka σε αντίθεση με το επώνυμο του πασίγνωστου συγγραφέα)».
Πιστός στο κείμενο
Καρπός της έντονης και χρόνιας σχέσης που έχει αναπτύξει με το έργο του μεγάλου δημιουργού είναι και η παρούσα έκδοση, η οποία φέρει κάποια ιδιαίτερα στοιχεία που την κάνουν αυτομάτως σημαντική.
Πρώτον, το βασικό έργο της μετάφρασης, για το οποίο ο κ. Βλαβιανός σημειώνει: «Πρέπει να κατανοήσεις το πνεύμα του Πάουντ για να τον μεταφράσεις. Προσπάθησα να μείνω όσο το δυνατόν κοντά στο κείμενο που είχα μπροστά μου. Δεν ήθελα να κάνω αυθαιρεσίες. Πρόκειται αναμφίβολα για δύσκολο έργο και σκοπός μου ήταν να το κάνω να διαβαστεί σε κατανοητά ελληνικά».
Αξιοσημείωτη είναι η εισαγωγή του κ. Βλαβιανού που διαφέρει εντελώς από το να είναι μια τυπική (άκρως χρηστική) οδός πληροφοριών για τον αναγνώστη και αποκτάει προσωπικό χαρακτήρα. Εν προκειμένω: είναι γραμμένη σε μορφή έξι επιστολών του μεταφραστή προς τον ποιητή (ανεπίδοτες, το δίχως άλλο). Του γράφει εξαρχής πως του απευθύνεται ως φίλος και όχι ως τιμητής.
Ο κ. Βλαβιανός αναφέρει: «Σ’ αυτή την επιστολή δεν κρύβω την αντιπάθειά μου για τον φασισμό και τις ιδέες του, από την άλλη όμως αγαπάω τον Πάουντ. Είναι θερμή η σχέση μου μαζί του. Στα Cantos που έχω μεταφράσει (ειδικά στο 81), αυτά της Εξιλέωσης, ο ποιητής παραδέχεται ότι έχει αποτύχει να δημιουργήσει έναν σύγχρονο Παράδεισο. Είναι ανθρώπινη η αποτυχία του. Ηταν λάθος η πολιτική του στράτευση. Ηθελα να καταλάβω τη φωνή του. Εχουμε να κάνουμε μ’ έναν συντετριμμένο άνθρωπο που τιμωρήθηκε σκληρά. Και ο Τ. Σ. Ελιοτ ήταν αντισημίτης, αλλά ήταν αρκετά προσεκτικός. Και ο Γέιτς έγραψε τον ύμνο των Ιρλανδών φασιστών, αλλά, τελικά, μόνο ο Πάουντ το πλήρωσε ακριβά».
Ο Χάρης Βλαβιανός με τη σύντροφο του Πάουντ, Oλγα Ρατζ, στον πύργο του Μπρούνενμπουργκ.
Η κόρη του
Τέλος, η έκδοση συμπληρώνεται από τον ένθερμο πρόλογο της κόρης του ποιητή, της Μέρι ντε Ράσεβιλτς. Σε αυτόν κάνει ειδική μνεία για τη σχέση που ανέπτυξε με τον Χάρη Βλαβιανό, αναθυμάται την Ελλάδα που γνώρισε από κοντά (όπως και ο Πάουντ) επικροτεί με σεβασμό τις μεταφραστικές του προσπάθειες και τη βαθιά γνώση του για την ποίηση του Πάουντ, αλλά μιλάει, μεταξύ άλλων, και για τον σεβασμό που έτρεφε ο πατέρας της στην αρχαία ελληνική γραμματεία.
Επ’ αυτού ο Χάρης Βλαβιανός θυμάται ένα περιστατικό που συνέβη κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του στο Μπρούνενμπουργκ: «Κάποια στιγμή η Μέρι ντε Ράσεβιλτς μου έδειξε μια επιστολή του πατέρα της από το ψυχιατρείο, όπου της εξηγούσε γιατί ήθελε να μεταφράσει Σοφοκλή – “για να αντέξω τη δική μου τραγωδία έπρεπε να ακουμπήσω σε μια μεγαλύτερη”. Σε αυτή την ομολογία του λάθους βρίσκω κάτι το βαθιά ανθρώπινο».
Οπως εύγλωττα σημειώνει στην επιστολή του ο Χάρης Βλαβιανός: «Ο βασικός άξονας των Cantos δεν είναι ο αγώνας σου ενάντια στην οικονομική και κοινωνική διαφθορά της εποχής σου – τον οποίο πιστεύεις ότι τελικά έχασες. Ο θεμελιώδης αγώνας σου, αυτόν που αντιλήφθηκες στο τέλος, είναι εκείνος τον οποίο τελικά κέρδισες, ανακαλύπτοντας εκ νέου και αναγνωρίζοντας την αξία και τη δύναμη της συμπόνιας και της αγάπης».