ΕΡΝΕΣΤΟ ΣΑΜΠΑΤΟ
Περί ηρώων και τάφων
μτφρ. Κλαίτη Σωτηριάδου
εκδ. Μεταίχμιο, 2019, σελ. 688
«Θα δείτε τώρα αν μπορεί να μιλάει κανείς για το τυχαίο, εάν το τυχαίο έχει το παραμικρό νόημα για τους ανθρώπους. Αντιθέτως, οι άνθρωποι κινούνται σαν υπνοβάτες προς κάποιους σκοπούς που διαισθάνονται αόριστα πολλές φορές, αλλά προς τους οποίους έλκονται όπως η πεταλούδα από τη φλόγα».
Ενα σημαντικό έργο της λατινοαμερικανικής αλλά και της παγκόσμιας λογοτεχνίας, από έναν συγγραφέα που δικαίως καθιερώθηκε ως κορυφαίος, το «Περί ηρώων και τάφων» του Ερνέστο Σάμπατο, στην εξαιρετική μετάφραση της Κλαίτης Σωτηριάδου, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο και επαναπροσδιορίζει τις αναγνωστικές ικανότητες που απαιτούνται για να αντιληφθεί κανείς τη σημασία της κλασικής λογοτεχνίας.
Πρόκειται για ένα κορυφαίο έργο, το δεύτερο μέρος μιας τριλογίας που αποτελείται από το κορυφαίο, επίσης, «Το τούνελ» και το «Αββαδών ο εξολοθρευτής», και είναι δομημένο σε τέσσερα κεφάλαια, με το κάθε κεφάλαιο να υπηρετεί τις θέσεις ενός άλλου αφηγητή κάθε φορά.
Ακροπατώντας στα όρια της αρχαίας τραγωδίας, η αναγνωστική διαδικασία του εμβληματικού αυτού έργου προκαλεί τον έλεο και τον φόβο πριν από την απόλυτη κάθαρση, η οποία συντελείται μέσω μιας φιλοσοφικής αναζήτησης κι ενός πυκνού αλλά απόλυτα κλασικού λόγου. Η είδηση που προηγείται της αφήγησης τοποθετεί τον αναγνώστη στον πυρήνα μιας συγκεκριμένης πράξης που θα επιφέρει την αναγνωστική οιμωγή: η Αλεχάντρα, μια ιδιότυπη ηρωίδα, η οποία σε ολόκληρο το βιβλίο θυμίζει ηρωίδα βγαλμένη από αρχαία τραγωδία, αφού πρώτα κλειδώθηκε στο υπνοδωμάτιό της, σκότωσε τον πατέρα της, πυροβολώντας τον τέσσερις φορές με ένα περίστροφο, και ύστερα περιχύθηκε με βενζίνη και αυτοπυρπολήθηκε. Ο αναγνώστης θα βρεθεί μέσα στον κυκεώνα μιας υποχθόνιας ατμόσφαιρας που λειτουργεί ως η κοινή, συγκολλητική ουσία των τεσσάρων κεφαλαίων, αναζητώντας να βρει τα αίτια και τα αιτιατά αυτής της απέλπιδας πράξης, όσο η αφήγηση εδράζεται σε λεπτομέρειες που αναδεικνύουν ταυτόχρονα και τις ψυχολογικές διακυμάνσεις των ηρώων μεταστοιχειώνοντάς τες σε τέχνη.
Με τη διεισδυτική ικανότητά του ο Σάμπατο εισχωρεί βαθιά στην ψυχοσύνθεση όλων των ηρώων που δημιουργεί, καταφέρνοντας να καταθέσει ένα μυθιστόρημα στο πλαίσιο της αργεντίνικης λογοτεχνίας με την έννοια «Αργεντινή» να πρωτοστατεί ως σύμβολο ενός παρελθόντος αλλά και ενός ουτοπικού μέλλοντος. Ετσι από το 1955 η πλοκή μεταπηδά στα ιστορικά γεγονότα του 19ου αιώνα, όταν ο εμφύλιος σπαραγμός δοκιμάζει τη χώρα αλλά και την οικογένεια της Αλεχάντρα, ορίζοντας παράλληλα το ιστορικό και ανθρωπογεωγραφικό πλαίσιο στο οποίο κινείται η αφήγηση του μυθιστορήματος.
Η Αλεχάντρα μοιάζει να είναι εκείνη η οποία κλήθηκε από τη ζωή –ή καλύτερα η ίδια αυτοβούλως ανέλαβε– να φέρει την κάθαρση στον οικογενειακό ιστό και η αυτοκτονία της είναι άρρηκτα συνυφασμένη με την κάθαρση αυτή, καθώς το τέλος της θα σημάνει παράλληλα και το τέλος της παθογένειας της οικογένειάς της.
Στον αντίποδα όλων αυτών, ο απελπισμένος έρωτας του Μαρτίν για την Αλεχάντρα, που δεν μπορεί να αποδεσμευτεί από όσα τη βασανίζουν. Οι συνομιλίες του Μαρτίν με τον Μπρούνο, έναν άνδρα που υπήρξε ερωτευμένος με τη μητέρα της Αλεχάντρα, θα δώσουν το ιστορικό ίχνος της οικογένειας της Αλεχάντρα και τη σχέση της με τις ιστορικές συγκυρίες της εποχής της.
Εμμονική παράνοια
Νευραλγικό σημείο της μυθοπλασίας, η εμμονική παράνοια του πατέρα της Αλεχάντρα, του Φερνάντο. Στο κείμενο που γράφει και ολοκληρώνεται την ημέρα που θα πεθάνει, πέρα από τη ζωή του την οποία καταγράφει, είναι πασιφανής η νοητική του διαταραχή η οποία εστιάζεται σε ένα παράλογο μίσος για τους τυφλούς και για τη σέκτα των τυφλών που κυβερνά τον κόσμο. Ενας ήρωας γοητευτικός παρά το γεγονός ότι ζει σε ένα παράλληλο, παρανοϊκό σύμπαν. Ενα σύμπαν, όμως, όπου η εξέγερση και η αντίσταση μπορούν να γίνουν το μοναδικό όχημα διαφυγής από την αναρχία όλων εκείνων των ιδεολογιών που κυβερνούν τον κόσμο. Γιατί ο Σάμπατο αυτό συμβολίζει αλληγορικά μιλώντας για την τυφλότητα. Το σκοτάδι ενοχοποιεί ως αίτιο της τρομερής κούρσας του ανθρώπου προς την άβυσσο των κοσμοθεωριών.
Μια ελεγεία για την απώλεια της αθωότητας και τη συναίσθηση της ευθύνης. Μια σημαντική λογοτεχνική κατάθεση για το εύθραυστο παρελθόν που σηματοδοτεί την ουσιαστική πάλη με την καθημερινότητα στον αντίποδα της τρέλας. Ενα έργο-σταθμός στην παγκόσμια λογοτεχνία.