«Οι μεγάλοι αναγνώστες φθίνουν», λέει στην «Κ» ο πρόεδρος της Ομοσπονδίας Ευρωπαίων Εκδοτών, Ρούντι Φάνσχοονμπεεκ, κάνοντας έναν μορφασμό στην ερώτηση για τα ποσοστά αναγνωσιμότητας στην Ευρώπη.
Οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες προχωρούν σε καμπάνιες για να στρέψουν τον κόσμο στο βιβλίο. Ενδεικτικά στη Νορβηγία, το 19% διαβάζει ένα βιβλίο τον χρόνο και αυτό είναι, μας λέει, ένα καλό ποσοστό. «Μια μεγάλη πρόκληση του κλάδου είναι να κρατήσει τους αναγνώστες, να τους προσφέρει βιβλία που θέλουν να διαβάζουν, όπως έγινε με τον Χάρι Πότερ, που έστρεψε μια γενιά πίσω στο διάβασμα», συμπληρώνει ο Φλαμανδός εκδότης. Εκτός από τα μεγάλα διεθνή μπεστ σέλερ, οι περισσότερες χώρες προτιμούν τους ντόπιους συγγραφείς, μας λέει ο κ. Φάνσχοονμπεεκ, κάνοντας πιο δύσκολη την επιλογή ξένων τίτλων για μετάφραση. Η πιο «ανοιχτή» χώρα στην αγορά δικαιωμάτων είναι η Γερμανία, ενώ από τη συνολική εκδοτική παραγωγή της Αγγλίας μόνο το 3% αποτελεί προϊόν μετάφρασης.
Η Ομοσπονδία Ευρωπαίων Εκδοτών (Federation of European Publishers, FEP) εκπροσωπεί 29 εθνικές ενώσεις βιβλίου, επιστημονικών περιοδικών και εκπαιδευτικού υλικού. Κάθε χρόνο παράγονται περίπου 600.000 τίτλοι βιβλίων και πανευρωπαϊκά τα έσοδα από τις πωλήσεις των βιβλίων (από δοκίμια και λογοτεχνία μέχρι επιστημονικά και εκπαιδευτικά συγγράμματα) ανέρχονται σε περίπου 22 δισεκατομμύρια ευρώ, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία της ομοσπονδίας (2017). «Είμαστε μια από τις σημαντικότερες δημιουργικές βιομηχανίες, η οποία είναι σε μια σταθερή οικονομική πορεία. Δεν υπάρχουν ενδείξεις κάποιας κρίσης στον ορίζοντα», μας λέει ο κ. Φάνσχοονμπεεκ. Η FEP πραγματοποιεί τέσσερις συναντήσεις ανά έτος σε μια διαφορετική χώρα-μέλος της.
«Δεν βλέπουμε πουθενά τον όρο πολιτισμός στα χαρτοφυλάκια των νέων επιτρόπων και ανησυχούμε», λέει ο κ. Φάνσχοονμπεεκ.
Παρότι η Ελλάδα είναι από τα παλαιά μέλη της ομοσπονδίας, μόλις πριν από ένα χρόνο άρχισε να ενεργοποιείται περισσότερο και οι τέσσερις ελληνικές ενώσεις του βιβλίου αποφάσισαν να έχουν μια κοινή εκπροσώπηση του κλάδου. Ηταν η πρώτη φορά έπειτα από πολλά χρόνια που η FEP ήρθε, έκανε μια συνάντηση στην Ελλάδα και ήταν ευκαιρία να γνωρίσουν τα μέλη της ομοσπονδίας –έστω και για λίγο– το ελληνικό εκδοτικό τοπίο. «Η εικόνα είναι καλύτερη σε σχέση με πριν από 15 χρόνια που επισκέφθηκα την έκθεση της Θεσσαλονίκης και συνομίλησα με συναδέλφους. Μαθαίνω ότι η αγορά προσπαθεί να καλύψει τη διαφορά με τα προηγούμενα χρόνια», σημειώνει. Αξίζει να σημειώσουμε εδώ ότι για τον χώρο του βιβλίου και της αναγνωσιμότητας δεν υπάρχουν έρευνες που να αποτυπώνουν το τοπίο στην Ελλάδα μετά το κλείσιμο του ΕΚΕΒΙ.
Δικαιώματα
Αν και το ηλεκτρονικό βιβλίο δεν αντιπροσωπεύει περισσότερο από το 10% των συνολικών πωλήσεων του κλάδου, οι εκδότες ενδιαφέρονται πολύ και ανησυχούν για τις ψηφιακές πωλήσεις και τις σχέσεις τους με τις μεγάλες εταιρείες του Διαδικτύου, όπως η Amazon και η Google, με την οποία θα συνομιλήσουν στην επόμενη συνάντησή τους. «Προσωπικά δεν μου αρέσει ο αλγόριθμος», λέει ο Ρούντι Φάνσχοονμπεεκ. «Φαίνεται κάτι πολύ προχωρημένο, αλλά προτιμώ έναν βιβλιοπώλη της γειτονιάς, που με ξέρει και θα μου προτείνει ένα νέο βιβλίο. Ξέρω ότι η Amazon μπορεί να φτιάξει έναν αλγόριθμο που αν σου αρέσει η Μάργκαρετ Ατγουντ να σου προτείνει παρόμοια βιβλία, ίσως είναι ωραίο ως δυνατότητα, αλλά προτιμώ τον άνθρωπο στο βιβλιοπωλείο».
Στο πεδίο των πνευματικών δικαιωμάτων, την περασμένη άνοιξη το Ευρωκοινοβούλιο ενέκρινε νέους κανόνες για τα πνευματικά δικαιώματα στο Διαδίκτυο με την οδηγία «Copyright Directive», η οποία προκάλεσε πολλές συζητήσεις και χαρακτηρίστηκε από πολλούς αμφιλεγόμενη. Ο πρόεδρος της FEP θεωρεί την οδηγία μια «μεγάλη νίκη» και μια ψήφο εμπιστοσύνης προς τις δημιουργικές βιομηχανίες. Ανησυχεί, ωστόσο, για τη νέα σύνθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. «Δεν βλέπουμε πουθενά τον όρο πολιτισμός στα χαρτοφυλάκια των νέων επιτρόπων και δεν μπορούμε να καταλάβουμε ποιος θα είναι υπεύθυνος για τα δικά μας ζητήματα. Ο πολιτισμός είναι μια από τις αξίες της Ευρώπης και δεν τον βλέπουμε σε κανένα κείμενο», τονίζει.
Το βιβλίο, μας λέει, δεν αντιμετωπίζεται από όλες τις χώρες της Ευρώπης με τον ίδιο τρόπο. «Θα πρέπει να μετακομίσουμε όλοι στην Ιρλανδία, που ο ΦΠΑ στο βιβλίο είναι μηδενικό», σημειώνει. Στην Ελλάδα, ο ΦΠΑ στα βιβλία είναι 6%, στο Βέλγιο 16%, ενώ στη Δανία 25%. «Προσπαθούμε να το αλλάξουμε αυτό. Πρόσφατα κάναμε ένα σημαντικό βήμα πετυχαίνοντας τη μείωση του ΦΠΑ στο ηλεκτρονικό βιβλίο, κάτι με το οποίο πρέπει να εναρμονιστούν όλες οι χώρες και ο φόρος να συγκλίνει με το τυπωμένο βιβλίο».
Στην αθηναϊκή συνάντηση των μελών της FEP, η συζήτηση περιστράφηκε γύρω από τις τεχνολογίες της τεχνητής νοημοσύνης και το blockchain, πράγματα που μπορεί να μοιάζουν μακρινά, αλλά θα επηρεάσουν και την εκδοτική βιομηχανία. H πειρατεία των ηλεκτρονικών βιβλίων είναι ένα από τα προβλήματα που έρχεται με την τεχνολογία και μέχρι τώρα οι ενώσεις των εκδοτών και των πνευματικών δικαιωμάτων προσπαθούν να «κατεβάσουν» τους «uploaders» του παράνομου υλικού. «Κάθε εβδομάδα ακούω μια ιστορία για 1.000 βιβλία που αλλάζουν χέρια σε ένα USB stick».
Ελευθερία λόγου
Ωστόσο, υπάρχουν πιο θεμελιώδη προβλήματα που προβληματίζουν τους εκδότες, όπως η ελευθερία του λόγου σε μέλη τους από χώρες όπως η Ουγγαρία και η Πολωνία, αλλά και σε χώρες που κατά καιρούς προσπαθούν να αποκτήσουν την ιδιότητα του μέλους στη FEP, όπως η Τουρκία. «Προσπαθούμε να θέτουμε αυτά τα θέματα ψηλά στη δημόσια ατζέντα και να πιέζουμε τους πολιτικούς να πάρουν θέση. Τα μέλη μας είναι πολλές φορές θύματα μιας κατάστασης, αφού πρέπει να ακολουθήσουν μια κυβερνητική γραμμή για να μην κλείσουν. Στην Ουγγαρία, για παράδειγμα, δεν υπάρχουν πια ιδιώτες εκδότες».