Ο Παπαδιαμάντης εξελληνίζει τα γαλλικά του Ν. Σπηλιάδη

Ο Παπαδιαμάντης εξελληνίζει τα γαλλικά του Ν. Σπηλιάδη

3' 6" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΣΠΗΛΙΑΔΗΣ

Ἀναίρεσις

μετάφραση ἀπὸ τὰ γαλλικὰ Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης, επιμέλεια – προλεγόμενα – σχόλια Γιῶργος Καλπαδάκης, εκδόσεις «Ποταμός», Ἀθήνα 2010, σελ. 509

Οἱ τρεῖς μείζονες καὶ ἐπίπονες παπαδιαμαντικὲς μεταφράσεις ἱστορικῶν ἔργων, ἤτοι οἱ Ἱστορίες τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως τοῦ Γόρδωνος καὶ τοῦ Φίνλεϋ καὶ ἡ «Ἀναίρεσις» τοῦ Σπηλιάδη, ἔγιναν ἀπὸ τὸν Παπαδιαμάντη στὴν τελευταία δεκαετία τοῦ βίου του γιὰ λογαριασμὸ τοῦ Γ. Βλαχογιάννη. Ὁ ἐργοδότης, ὅπως μαρτυρεῖ ἡ σχετικὴ ἀλληλογραφία, πίεζε τὸν μεταφραστὴ νὰ τὶς τελειώσει τὸ γρηγορότερο γιὰ νὰ ἐκδοθοῦν ἀμέσως. Ὁ μεταφραστὴς τὶς παρέδωσε ἔγκαιρα, ἀλλὰ ὁ Βλαχογιάννης, μολονότι εἶχε καταβάλει τὴν ἀμοιβὴ στὸν μεταφραστή, τὶς κράτησε ἀνέκδοτες –εὐτυχῶς!– στὰ συρτάρια του. Οἱ μεταφράσεις ἐπέπρωτο νὰ ἐκδοθοῦν τὸ 2008 (Φίνλεϋ), τὸ 2015 (Γόρδων) καὶ φέτος ὁ Σπηλιάδης.

Ὁ Ν. Σπηλιάδης, «πρωθυπουργὸς» τοῦ Κυβερνήτη Ἰω. Καποδίστρια, μὲ τὴν «Ἀναίρεσιν» ἀπαντᾶ στὸν Βαυαρὸ φιλόλογο καὶ πολιτικὸ Εἰρηναῖο Θείρσιο (Tiersch), ἐπικριτὴ τοῦ ἤδη δολοφονημένου Κυβερνήτη. Ἀπὸ τὴν ἀρχὴ ὣς τὸ τέλος τὴν γραφὴ τοῦ Σπηλιάδη διατρέχει διπλὸ πάθος: ὁ ἀπόλυτος θαυμασμὸς γιὰ τὸ ἔργο τοῦ Καποδίστρια καὶ ἀμείωτος παροξυσμὸς κατὰ τῶν ἀντιπάλων τοῦ Κυβερνήτη, ἰδίως τοῦ Θειρσίου. Οἱ κρίσεις του εἶναι ἀμείλικτες: «ὁ κ. Θείρσιος εἶναι αὐτὴ ἡ ψευδολογία», «Ψεύδεται πάντοτε ὁ Θείρσιος», «Ὁ Θείρσιος δὲν λέγει ποτὲ τὴν ἀλήθειαν». Συχνὰ ἡ καταφορά του εἶναι πολὺ ἀγριότερη. Κάποτε παραφέρεται καὶ ἀδικεῖ σπουδαίους ἀγωνιστὲς τοῦ Σηκωμοῦ, ἡ «Ἀναίρεσις» πάντως δὲν εἶναι λίβελος, ἀλλὰ ἡ στεντόρεια διακήρυξη τῆς χρηστότητας τοῦ πατέρα ἀπὸ ἕναν ἀπορφανισμένο γιό.

Ὁ ἀναγνώστης τοῦ βιβλίου καὶ τῶν ἐξαντλητικῶν προλεγομένων τοῦ ἐπιμελητῆ θὰ κρίνει ἂν ὁ Σπηλιάδης «τυφλοῦται περὶ τὸν φιλούμενον». Ὅσο γιὰ ἐμένα, ποὺ ἔχω προπαιδευτεῖ στὸ ἔμπεδο «ὁ μεταφραστὴς Παπαδιαμάντης», ἀπομένει νὰ μιλήσω συνοπτικὰ γιὰ τὴν μετάφραση τῆς «Ἀναιρέσεως». Τὴν διεξῆλθα ἐδῶ καὶ λίγα χρόνια, ὅταν ὁ μακαρίτης Π. Φ. Χριστόπουλος ἑτοίμαζε μιὰ τετραπλὴ ἔκδοση τοῦ Θειρσίου καὶ τοῦ Σπηλιάδη.

Ἡ γλώσσα τῆς μετάφρασης εἶναι ἀρχαϊκότερη ἀπὸ ἐκείνη τοῦ Φίνλεϋ καὶ τοῦ Γόρδωνος. Ἐδῶ ὁ μεταφραστὴς ἐπιχειρεῖ νὰ προσεγγίσει τὴν αὐστηρότερη λόγια ἑλληνικὴ τῆς ἐποχῆς τοῦ Σπηλιάδη. Συναντοῦμε λοιπὸν στὴν «Ἀναίρεσιν» τύπους ποὺ ἔχει πρὸ πολλοῦ ἐγκαταλείψει ὁ διηγηματογράφος Παπαδιαμάντης. Εἶναι συχνοὶ μέσοι ἀόριστοι, ὅπως «ἀντικατέστη», «ἐπεσπάσατο», «ἐξελέξατο», παρατατικοὶ τοῦ τύπου «κατελίμπανε» καὶ τὰ ἐντελῶς πρωτοφανῆ γιὰ τὸν Παπαδιαμάντη «ὑπισχνοῦμαι», «ὅπως ὦσιν», «ἅτε» καὶ «ἅτε μή», κ.λπ.

Ὅταν ὁ Παπαδιαμάντης μεταφράζει λογοτεχνικὰ ἢ παραλογοτεχνικὰ ἔργα, καλπάζει ἀπὸ ρυτῆρος. Δές, λ.χ., τὰ διηγήματα τοῦ Μπρὲτ Χὰρτ «Ἀργοναυτικαὶ Διηγήσεις». Στὰ ἱστορικὰ ὅμως ἔργα πιέζει τὰ γκέμια. Ἐντούτοις οἱ καταβολές του καὶ ὁ βίος του –παπαδοπαίδι καὶ δεξιὸς ψάλτης στὸν Ἅγιο Ἐλισσαῖο– ὑπερνικοῦν συχνὰ τὴν πίεση ἀκόμη καὶ στὴν «Ἀναίρεσιν». Ἔτσι, ὅταν γράφει «ἄνθρωποι βυθισμένοι καὶ βεβορβορωμένοι εἰς τὴν κακίαν», ἔναυλον ἔχει εἰς τὰ ὦτα τὸ «ἴδε τὴν βεβυθισμένην τῇ ἁμαρτίᾳ» καὶ τὸ «προσῆλθε γυνὴ δυσώδης καὶ βεβορβορωμένη» τῶν ἀποστίχων τοῦ Ὄρθρου τῆς Μεγάλης Τετάρτης. Μὲ τὸ «πλανῶντες καὶ πλανώμενοι» παραπέμπει στὸ παύλειο «πονηροὶ ἄνθρωποι καὶ γόητες προκόψουσιν ἐπὶ τὸ χεῖρον πλανῶντες καὶ πλανώμενοι». Ὁ Σπηλιάδης δὲν θὰ δυσανασχετοῦσε μὲ αὐτὲς τὶς μεταφραστικὲς ἐλευθερίες.

Κάποτε ὑπερπηδᾶ κεφάτος τὰ ἐσκαμμένα: ἐνῶ χρησιμοποιεῖ συχνὰ τὴν ἔκφραση «ἔγκλημα καθοσιώσεως», σὲ ἕνα καὶ μόνο χωρίο τὴν διαγράφει καὶ τὴν ἀντικαθιστᾶ μὲ τὸ ἀπολύτως ἀπροσδόκητο «σφάλμα εἰς τὸ ὁμοούσιον» ὁ τολμηρὸς γιὸς τοῦ παπα-Ἀδαμαντίου.

Ὁ ἐντολεὺς Βλαχογιάννης ἐπείγεται καὶ ὁ ἐντολοδόχος μεταφραστὴς Παπαδιαμάντης δὲν ἔχει καιρό, λοιπὸν διορθώνει ἀκαριαῖα, σχεδὸν αὐτόματα, καὶ ἔτσι ἐνῶ γράφει κανονικὰ «ἀπέλαυεν» κάποτε συναντοῦμε τὸ κοινόλεκτο «ἀπήλαυεν». Ὁ Κ. Κόντος θὰ δυσφοροῦσε, ἐμεῖς ὅμως ἐπιτρέπεται νὰ εἴμαστε ἐπιεικέστεροι.

Ἐπιστρέφω στὸν Σπηλιάδη καὶ σημειώνω ὅτι ὁ κ. Γ. Καλπαδάκης στὰ Προλεγόμενά του ἀποτολμᾶ νὰ δείξει ὅτι ὁ Κοραῆς καὶ ὁ κλασικὸς φιλόλογος Θείρσιος ὀνειρεύονταν μιὰν ἀπελευθερωμένη Ἑλλάδα ποὺ θὰ ὅδευε κατευθείαν πρὸς τὴν ἀρχαία. Ὁ Κυβερνήτης ὅμως δὲν ἔκοβε τὸ μακρὺ νῆμα καὶ ἐπιχειροῦσε νὰ στήσει τὴ χώρα στὰ πόδια της μὲ δοκιμασμένους τρόπους: τὴν ὀρθόδοξη παράδοση καὶ τὸν κοινοτισμό.

Εἶναι ἀναγκαῖο νὰ ἐκδοθεῖ ἀπὸ τὴν Βουλὴ ἢ τὸ Μ.Ι.Ε.Τ. τὸ γαλλικὸ πρωτότυπο τοῦ Σπηλιάδη.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή