AYLON A. COHEN
Υποστηρίζουμε τα ζώα που σκοτώνουν τους καταπιεστές τους – Η πολιτική των εξεγερμένων ζώων
εκδ. Κυαναυγή (περί ζώων), σελ. 42
«Ολοι γνωρίζουν πόσο τρομακτικές και ανυπόφορες εικόνες θα μπορούσε να γεννήσει μια ρεαλιστική αποτύπωση της βιομηχανικής, χημικής, ορμονικής και γενετικής βίας στην οποία ο άνθρωπος έχει υποβάλει τα ζώα τους τελευταίους δύο αιώνες», Ζακ Ντεριντά
Σε έναν κόσμο βαθιά ανθρωποκεντρικό –για την ακρίβεια σε έναν κόσμο που κάνει αέναες περιστροφές γύρω από το περίπου 20% των ανθρώπων– τα τελευταία χρόνια όλο και πληθαίνουν οι φωνές για τα δικαιώματα των ζώων. Ακτιβιστές, που παλαιότερα θεωρούνταν εξ ορισμού γραφικοί και συχνά αποδοκιμάζονταν δημόσια και ιδιωτικά, «βγαίνουν μπροστά» πλέον και μιλούν για την εργαλειοποίηση των ζώων, αποκαλύπτοντας φρικτές κακοποιήσεις εις βάρος τους.
Τα ζώα αδιαμφισβήτητα είναι συναισθητικά, συναισθηματικά και συναισθαντικά όντα και σε καίριες στιγμές με τα οικεία σε αυτά πρόσωπα αποκαλύπτουν στάσεις ενσυναίσθησης. Αντιμετωπίζονται, όμως, από τους ανθρώπους ως αντικείμενα, και μάλιστα ως αντικείμενα εκμετάλλευσης σε αρκετές περιπτώσεις. Θα μπορούσαν να γίνουν υποκείμενα και μάλιστα στην πολιτική κοινότητα; Ποια είναι τα κριτήρια ένταξης σε αυτήν και ποιος τα ορίζει κάθε φορά; Μήπως τελικά δεν είναι μόνο ο άνθρωπος πολιτικό ον;
Η πρώτη νύξη έγινε από τον Τζορτζ Οργουελ στο μυθιστόρημά του η «Φάρμα των Ζώων», όπου τα ζώα δεν αντέχουν τον ζυγό του αφέντη-κτηνοτρόφου και επαναστατούν. Πρόκειται βέβαια για μια αλληγορική ιστορία. Στο βιβλίο του Aylon A. Cohen «Υποστηρίζουμε τα ζώα που σκοτώνουν τους καταπιεστές τους – Η πολιτική των εξεγερμένων ζώων», τα ζώα δεν χρησιμοποιούνται απλώς ως αντικείμενο πολιτικού προβληματισμού. Ανάγονται σε πολιτικά υποκείμενα, ενώ αναπτύσσεται μία ολόκληρη συλλογιστική για το πώς και γιατί τα ζώα αποτελούν δρώντα «πρόσωπα» στην πολιτική κοινότητα. Ο συγγραφέας επιμένει να διαχωρίζει τα ζώα σε ανθρώπινα και μη και όχι σε άλογα και έλλογα ως είθισται. Τη βασική αυτή διάκριση εγκαινίασε ο Αριστοτέλης, που κι εκείνος όμως υποστήριζε στα «Πολιτικά» του ότι τα ζώα επικοινωνούν και οργανώνονται σε «κοινωνίες» αλλά όχι με τον λόγο. Και οι άνθρωποι όμως δεν επικοινωνούν αποκλειστικά με τον λόγο, η γλωσσική επικοινωνία αποτελεί ένα μέρος από τους πολλούς τρόπους επικοινωνίας. Ενδεικτικό είναι το παράδειγμα που παραθέτει ο συγγραφέας ιδίως με τους αυτιστικούς ανθρώπους, οι οποίοι επικοινωνούν με τα χέρια σε μεγάλο βαθμό.
Στο βιβλίο αναπτύσσεται μία ολόκληρη συλλογιστική για το πώς και γιατί τα ζώα αποτελούν δρώντα «πρόσωπα» στην πολιτική κοινότητα.
Με βάση το ριζοσπαστικό δημοκρατικό πλαίσιο της Σαντάλ Μουφ και του Ζακ Ρανσιέρ ανοίγει ο δρόμος πολιτικοποίησης και στα μη ανθρώπινα ζώα ώστε να αντιμετωπίζονται ως μέρος της πολιτικής κοινότητας. Αίρεται έτσι ένας αποκλεισμός σε επίπεδο ζώων που έπληττε και τον άνθρωπο ως πολιτικό ον. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι αποικιοκράτες που ζωοποιούσαν τους αυτόχθονες κατοίκους και τους απέκλειαν. Βασικό κριτήριο ένταξής τους αποτελούν οι στιγμές ρήξης τους με την κοινότητα που ο Aylon A. Cohen ορίζει ως πολιτικές πράξεις αντίστασης. Αναφέρεται σε ζώα που είναι καταδικασμένα να εργάζονται σαν σκλάβοι του ανθρώπου, χωρίς να το έχουν επιλέξει, σε σφαγεία, ζωολογικούς κήπους και τσίρκο, όπως μία αγελάδα, η Εμιλυ, που πριν από τη σφαγή πήδηξε τον φράκτη, για να σώσει τη ζωή της, γνωστοποιώντας με αυτό τον τρόπο την κατάστασή της στο ευρύ κοινό, ή όπως μία τίγρη, η Τατιάνα, που κατασπάραξε τους βασανιστές της, ή όπως μία ελεφαντίνα, η Τάικ, που σκότωσε τον επί χρόνια εκπαιδευτή-βασανιστή της, ποδοπατώντας τον.
Το μέσο έκφρασης
Οι εξεγέρσεις των ζώων θέτουν σε αμφισβήτηση τα όρια του αποκλεισμού τους, αφού η πολιτική εμπεριέχεται σε κάθε πράξη σύγκρουσης, ανεξαρτήτως αν οι ίδιοι οι παράγοντες την αναγνωρίζουν ή συζητούν γι’ αυτή. Τα ζώα αυτά προέταξαν το ίδιο τους το σώμα ως μέσο έκφρασης, για να ακουστούν στην κατά τα άλλα δημοκρατική κοινότητα που ευαγγελίζεται ότι δεν αποκλείει κανέναν. Ετσι τα ζώα αποδεικνύουν ότι είναι πολιτικά υποκείμενα.
Το διακύβευμα δεν είναι αν τα ζώα αποκτήσουν φωνή, όπως ισχυρίζονται κάποιοι, αλλά το πώς οι άνθρωποι θα «ακούσουν» τις προσπάθειες των ζώων να επικοινωνήσουν μαζί τους. Κάθε ομιλία εξάλλου χρειάζεται ερμηνεία, ακόμη και η (γλωσσική) ομιλία. Οι υποτελείς άνθρωποι μιλούν μέσω εκπροσώπων, έτσι μπορούν να μιλούν και τα ζώα.
Εκπρόσωπος, ωστόσο, μιας αγελάδας δεν μπορεί να είναι ο σφαγέας της που έχει οικονομικό όφελος από εκείνη. Οι επιστήμονες όμως μπορούν να γίνουν εκπρόσωποί τους, γιατί σίγουρα ένας τέτοιος ρόλος χρειάζεται γνώσεις και κριτική σκέψη. Οι ερμηνείες επιδέχονται κριτική και πρέπει να έχουμε αμφιβολίες αλλά όχι απόλυτες. Τα «πρόσθετα ομιλίας» του Μπρουνό Λατούρ είναι τα εργαλεία που καθιστούν εφικτό να ακούσουν τα ανθρώπινα ζώα όσα έχουν να τους πουν τα μη ανθρώπινα. Και περαιτέρω αυτή την κοινότητα να την ακούσει και να την εντάξει στην πολιτική κοινότητα ο άνθρωπος.
* Η κ. Σταματίνα Σταματάκου είναι δημοσιογράφος – ακτιβίστρια για τα δικαιώματα των ζώων.