Μετέωροι και φοβισμένοι στην αναζήτηση προσανατολισμού

Μετέωροι και φοβισμένοι στην αναζήτηση προσανατολισμού

3' 56" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

ΜΠΡΟΥΝΟ ΛΑΤΟΥΡ

«Πού θα προσγειωθούμε; Δοκίμιο πολιτικού προσανατολισμού, στο νέο κλιματικό καθεστώς»

μτφρ. Aγγελος Μουταφίδης

εκδ. Πόλις

Μετέωροι και φοβισμένοι στην αναζήτηση προσανατολισμού-1

Φανταστείτε ότι είστε ένας εκ των επιβατών μιας νοητής πτήσης προς το μέλλον. Συνεπιβάτες σας; Το σύνολο της ανθρωπότητας. Προορισμός: το Παγκόσμιο. Η επιβίβαση στην εν λόγω ιδεατή πτήση υπήρξε για το σύνολο του ανθρώπινου γένους βαθμιαία. Ξεκίνησε πριν από κάποιους αιώνες, όταν πήραμε την απόφαση να γίνουμε μοντέρνοι. Ως νεωτερικοί θέλαμε να αποδράσουμε από την επικράτεια του εδάφους, της παράδοσης, των αυθεντιών, της πίστης, των τοπικών και εθνικών ταυτοτήτων. Επιθυμούσαμε την ελευθερία, τον ανοιχτό ορίζοντα. Εναν κόσμο δίχως σύνορα και περιορισμούς. Εναν κόσμο προόδου, χειραφέτησης, τελειοποίησης, ευμάρειας.

Αυτή ήταν η προοπτική και ο στόχος.

Πρόβλημα. Προϊόντος του χρόνου, ο εν λόγω προορισμός χάνει την αίγλη του, καθίσταται λιγότερο ελκυστικός, αν όχι απωθητικός. Η προχωρημένη «απορρύθμιση» των αγορών και η απότοκη «κατάρρευση» του κράτους πρόνοιας, κάνουν πολλούς από τους συνεπιβάτες μας να αισθάνονται φόβο και ανασφάλεια. Το Παγκόσμιο που επιθυμούσαν μοιάζει ανεπίτευκτο ή ανώφελο. Οι προσδοκίες συλλογικής χειραφέτησης και οικονομικής προόδου αποδεικνύονται κίβδηλες. Αυτό το Παγκόσμιο είναι για τους λίγους, όχι τους πολλούς. Ενώ, ταυτόχρονα, η εκθετική αύξηση της επίδρασης της ανθρώπινης δραστηριότητας στον πλανήτη και η οικονομική ανάπτυξη δίχως μέριμνα για το περιβάλλον έχουν πλέον εμφανείς και ολέθριες συνέπειες: μόλυνση του θαλάσσιου οικοσυστήματος, τήξη των πάγων, άνοδος της θερμοκρασίας, ακραία καιρικά φαινόμενα, κλιματική αλλαγή. Το ανθρωπόκαινο μεταβάλλει τους όρους της ύπαρξης.

Αξαφνα, από το πιλοτήριο, ο πιλότος ανακοινώνει: «Κυρίες και Κύριοι, δυστυχώς δεν θα μπορέσουμε να προσγειωθούμε στο μέλλον μιας θετικής, ευημερούσας, πολύπλευρης παγκοσμιοποίησης».

Τι κάνουμε τώρα; Κάποιοι από εμάς αναθεωρούν τις αρχικές τους προθέσεις. Αποφασίζουν να επιστρέψουν στην αφετηρία, στο Τοπικό. Πιστεύουν ότι εκεί, στη σιγουριά και στην ασφάλεια της εθνικής κοινότητας, στην προστασία του κράτους, θα αισθάνονται καλύτερα. Κατανοητό. Ορισμένοι δε εξ αυτών διατείνονται ότι θα σηκώσουν τείχη, άλλοι αρνούνται εμφατικά ότι η κλιματική αλλαγή τους αφορά (ΗΠΑ), κάποιοι –υπέρμαχοι άλλοτε και διαπρύσιοι κήρυκες του Παγκόσμιου– αναδιπλώνονται και προτιμούν να αποδράσουν, να απομονωθούν, να φύγουν εκτός των όσων θεωρούν προβληματικά (Brexit), ενώ υπάρχουν και εκείνοι που ανασύρουν αφηγήματα του παρελθόντος, αποκλείοντας στο όνομα του λαού τον άλλο, τον διαφορετικό, τον πρόσφυγα ή τον μετανάστη (Ουγγαρία, Πολωνία, κ.λπ.).

Ωστόσο, η επιστροφή στη θαλπωρή του Τοπικού μοιάζει εξίσου απατηλή. Μια ακόμη φενάκη. Ματαιοπονία. Δεν υπάρχουν τείχη που να προστατεύουν από το διοξείδιο του άνθρακα ή την αύξηση της θερμοκρασίας ή τους τυφώνες και τις πλημμύρες και την άνοδο της στάθμης της θάλασσας. Επίσης, δεν φαίνεται να υπάρχουν σύνορα ικανά να τροχοπεδήσουν ή έστω να διαχειριστούν την άναρχη κίνηση του κεφαλαίου, την ανεξέλεγκτη μεταφορά κερδών σε offshore και φορολογικούς παραδείσους. Ούτε υφίστανται κράτη με τη δύναμη να αμβλύνουν μεμονωμένα τις κοινωνικές ανισότητες ή να επιλύσουν το πρόβλημα των μεταναστευτικών ροών. Τέτοιου είδους ζητήματα δεν επιδέχονται τοπικές και επιμέρους λύσεις. Το Τοπικό έχει αλλάξει αμετάκλητα. Εμφανίζεται πρόδηλα ανίκανο να αντεπεξέλθει. Δεν δύναται να ανταποκριθεί στις προκλήσεις που τίθενται.

Επειτα από αρκετές ώρες ταξίδι και πάλι ο πιλότος: «Κυρίες και Κύριοι, δυστυχώς ούτε στην αφετηρία μπορούμε να προσγειωθούμε». Απορία: Τι κάνουμε; Εχουμε μείνει κυριολεκτικά στον «αέρα». Με δεδομένο ότι τόσο το Τοπικό, όσο και το Παγκόσμιο δεν διαθέτουν υλική και βιώσιμη υπόσταση, η πολιτική τείνει να θεωρηθεί κενή, δίχως ουσία, άνευ αντικειμένου. Στερείται διεύθυνσης και φοράς. Βρισκόμαστε σε μια κατάσταση που θυμίζει την «Ορχήστρα» του Φελίνι με όλες τις έννοιες υπό αίρεση. Μπερδεμένοι, μετέωροι και εγκλωβισμένοι, φοβισμένοι, απειλούμενοι, καχύποπτοι, διαιρεμένοι, δίχως μπούσουλα, δίχως έναν κοινό ορίζοντα. Αναζητάμε μια νέα κατεύθυνση και έναν νέο κοινό προσανατολισμό. Μία νέα πολιτική.

Ο φιλόσοφος, κοινωνιολόγος και ανθρωπολόγος Μπρούνο Λατούρ είναι καθηγητής στο Ινστιτούτο Πολιτικών Επιστημών στο Παρίσι (Sciences Po) και ένας από τους πλέον γνωστούς σε διεθνές επίπεδο σύγχρονους Γάλλους στοχαστές. Στο δοκίμιό του με τίτλο «Πού θα προσγειωθούμε λοιπόν;», ο Λατούρ αναδεικνύει με τρόπο έξοχα διεισδυτικό την πρωτόγνωρη ένταση μεταξύ Τοπικού και Παγκόσμιου, αποτυπώνει τη στρεβλή και παραπλανητική εκδοχή αμφοτέρων και, εντέλει καταδεικνύει έναν τρίτο πιθανό προορισμό – ελκυστή.

Το τρίτο και ίσως μοναδικό σημείο προσγείωσης είναι, σύμφωνα με τον Γάλλο στοχαστή, το Επίγειο. Το Επίγειο συνέχει το Τοπικό και το Πλανητικό. Είναι η επικράτεια της ζωής. Ο ζωτικός μας χώρος, το Lebensraum. Η κρίσιμη ζώνη. Η λεπτή επίστρωση πάχους κάποιων μόνον μερικών χιλιομέτρων μεταξύ εξώσφαιρας και μητρικών πετρωμάτων. Μια λεπτή και εύθραυστη μεμβράνη ζωής. Αυτή είναι η ύστατη ζώνη υπεράσπισης.

Για τον Λατούρ ο νέος αυτός προορισμός επιβάλλει μία κοπερνίκειο στροφή. Μία νέα προοπτική, ένα άλλο βλέμμα, μια νέα libido sciendi. Επιτάσσει το να ξαναπατήσουμε γερά τα πόδια μας στη Γη. Μας υποχρεώνει να συγκροτήσουμε νέες συμμαχίες. Τώρα είναι η ώρα να αναγνωρίσουμε το Επίγειο ως πολιτικό δράστη.

Με το «Πού θα προσγειωθούμε;» ο Λατούρ μας προσφέρει ένα μοναδικής αξίας δοκίμιο. Εναν χάρτη για την ασφαλέστερη προσεδάφισή μας και ακόμη περισσότερο έναν πολύτιμο οδηγό για τον πολιτικό αναπροσανατολισμό μας στο Επίγειο: στην επικράτεια της ζωής.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή