DIONYSIS DIMITRAKOPOULOS – ARGYRIS PASSAS
The Depoliticisation of Greece’s Public Revenue Administration
εκδ. Springer International Publishing
σελ. 163
Στο βιβλίο τους ο Διονύσης Δημητρακόπουλος, καθηγητής στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, και ο συνάδελφός του Αργύρης Πασσάς, καθηγητής στο τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών της Παντείου, εκκινούν από ένα πολύ απλό ερώτημα: μπορεί μια βαθιά αλλαγή στη φορολογική διοίκηση να επιβληθεί από έξω, ακόμα και αν μοχλός της είναι η περίφημη αιρεσιμότητα (conditionality); Με άλλα λόγια, άραγε η Ελληνική Δημοκρατία θα διασωζόταν με χρήματα των Ευρωπαίων και του ΔΝΤ μόνο αν ως πρωταρχικές της κινήσεις αναλάμβανε την υποχρέωση να βελτιώσει σε βάθος χρόνου τη δομή, τις πρακτικές και την κουλτούρα της φορολογικής της διοίκησης; Γι’ αυτόν τον λόγο, οι δύο συγγραφείς εξηγούν στον υπότιτλο του βιβλίου τους ότι πραγματικός τους στόχος είναι η διερεύνηση των ορίων της αιρεσιμότητας όταν μία χώρα βρίσκεται μπροστά σε ριζοσπαστικές αλλαγές οι οποίες δεν είναι δική της επιλογή.
Οι αριθμοί είναι γνωστοί: το 1/3 των φόρων που θα μπορούσαν να έχουν περισυλλεγεί δεν συλλέγονται (24% στον ΦΠΑ) έναντι 14,5% της Πορτογαλίας και 13,4% του Ηνωμένου Βασιλείου. Το 1/4 του προσωπικού της φορολογικής διοίκησης είχε προληφθεί πριν από τον νόμο Πεπονή με τα γνωστά κριτήρια (να έχουν, δηλαδή, το σωστό κομματικό βιβλιάριο ή τον κατάλληλο «γνωστό» σε κάποια κομματική ιεραρχία). Ετσι, ο εκλογικός κύκλος (που σημαίνει ότι σε χρονιά με εκλογές, οι κυβερνήσεις αποφεύγουν να μαζεύουν φόρους) παίζει πολύ μεγαλύτερο ρόλο στον όγκο των φορολογικών εσόδων που συλλέγονται, ενώ η διοίκηση είναι διαποτισμένη με τη νοοτροπία ότι η διαδικασία μετράει πιο πολύ εν τέλει από το αποτέλεσμα, αφού ζει στον κόσμο της (ο Σεμπάστιαν Βάιντσιρλ, μέλος της Task Force της Ε.Ε. για τις αλλαγές στη φορολογία, περιγράφει σε έναν συλλογικό τόμο που είχε κυκλοφορήσει το 2015 στη Γερμανία πώς ο τότε Ελληνας Γενικός Γραμματέας Εσόδων πίστευε, πριν από τη δημιουργία της ανεξάρτητης αρχής το 2012, ότι η φορολογία στη Γερμανία ήταν μεγαλύτερη απ’ ό,τι στην Ελλάδα).
Το βιβλίο των Διονύση Δημητρακόπουλου, καθηγητή στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου του Λονδίνου και Αργύρη Πασσά, καθηγητή στο τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών της Παντείου.
Το τι αλλαγές πρέπει να γίνουν ήταν γνωστό και πριν από τα μνημόνια, άλλωστε πολλές από αυτές είχαν κατατεθεί στο πλαίσιο της τεχνικής βοήθειας είτε του IRS (του αμερικανικού αντίστοιχου ΣΔΟΕ) στον Αλέκο Παπαδόπουλο στα μέσα της δεκαετίας του ’90 είτε του ΔΝΤ σε διαδοχικές ελληνικές κυβερνήσεις τα πρώτα χρόνια μετά την ένταξη της χώρας στο ευρώ.
Καθημερινές παρεμβάσεις
Οι κυβερνήσεις Παπανδρέου και Παπαδήμου είχαν ήδη συζητήσει τη λύση της ανεξαρτητοποίησης της Δημόσιας Αρχής Εσόδων από το υπουργείο των Οικονομικών (όπου όλα τα έπαιρνε πάνω του ο υπουργός), ενώ υπήρχαν καθημερινές παρεμβάσεις στο ούτως ή άλλως περιορισμένο ελεγκτικό έργο των εφοριών, αλλά είχαν αποκλείσει το βήμα αυτό της ανεξαρτητοποίησης, εξαιτίας του φόβου ότι μετά το πρώτο μνημόνιο θα ήταν δυνατόν να «καταρρεύσουν τα έσοδα».
Με το δεύτερο μνημόνιο δρομολογήθηκαν τα βήματα προς την ανεξαρτησία της αρχής για την οποία οι Δημητρακόπουλος και Πασσάς είναι αμφίθυμοι, καθώς στις περισσότερες χώρες της Ε.Ε. οι φορολογικές υπηρεσίες εξακολουθούν να αποτελούν τμήμα του υπουργείου Οικονομικών. Τα βήματα αυτά διακόπηκαν με τον εξαναγκασμό του Χάρη Θεοχάρη σε παραίτηση το καλοκαίρι του 2014, μετά την ήττα της Ν.Δ. στις ευρωεκλογές του Μαΐου, επισκιάστηκαν δε από τις αντιρρήσεις για την απορρόφηση του ΣΔΟΕ από τη νεοσύστατη ημιαυτόνομη Γενική Γραμματεία Δημοσίων Εσόδων (ΓΓΔΕ). Η οριστική αυτονομία της ΓΓΔΕ επιβλήθηκε με το λεγόμενο τρίτο μνημόνιο (παρά τις αντιρρήσεις του Ευκλείδη Τσακαλώτου που το διαπραγματεύθηκε, καθώς και νομικών προσκείμενων στον ΣΥΡΙΖΑ, που θεωρούσαν τη θέσπιση μιας τέτοιας αρχής αντισυνταγματική, ζητώντας και μέχρι σήμερα την κατάργησή της).
Οι δύο συγγραφείς σημειώνουν ότι η λύση της δημιουργίας της αρχής με τον τρόπο που επιβλήθηκε προχώρησε επειδή η τοπική ελίτ δεν είχε τις εναλλακτικές λύσεις αλλά και την πολιτική βούληση για να κάνει εκείνο που επαγγελόταν: την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής. Καθώς όμως τα φορολογικά ζητήματα και στην Ευρώπη δεν ρυθμίζονται σε επίπεδο επιτροπής, οι όποιες «λύσεις» στο πλαίσιο της αιρεσιμότητας παρέμειναν στα χέρια των κρατών-μελών. Κρίνοντας τη δυνατότητα για μεταρρυθμίσεις του πολιτικού προσωπικού οι δύο καθηγητές συμπεραίνουν ότι στο τέλος αυτού του κύκλου παραμένει ισχυρή η βούλησή του «να μην αποσυνδέσει τα φορολογικά έσοδα από τον εκλογικό κύκλο» της χώρας.