EVA ILLOUZ
Γιατί πληγώνει ο έρωτας
μτφρ.: Διονύσης Παπαδουκάκης
Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου
σελ. 350
Το 1812 ο Μπετόβεν έγραφε στην ερωμένη του: «Αγγελέ μου, είσαι το παν μου, όλος μου ο εαυτός». Πιο πριν ο Ρωμαίος αναφωνεί: «Αγάπησε η καρδιά μου ώς τώρα;». Η λογοτεχνία βρίθει από ήρωες και ηρωίδες που βασανίζονται από τον έρωτα. Μαντάμ Μποβαρί, Εμα, Ελινορ, μέχρι την πρόσφατη Κάρι Μπράντσο, ο έρωτας αποτελεί πηγή δυστυχίας αλλά και ελπίδας τούτου του κόσμου. Σήμερα, στον μετανεωτερικό κόσμο, σε έναν δυτικό κόσμο ισότητας και ελευθερίας ανδρών και γυναικών, αυτός δείχνει ότι συνεχίζει να πληγώνει μάλλον λίγο περισσότερο τις γυναίκες. Γιατί αυτές συνεχίζουν να τον έχουν ανάγκη. Αυτό τουλάχιστον ισχυρίζεται η Γαλλομαροκινή κοινωνιολόγος Εβα Ιλούζ στη μελέτη της με τίτλο «Γιατί πληγώνει ο έρωτας».
Η Ιλούζ δεν πιστεύει ότι μόνον οι γυναίκες πληγώνονται από τον έρωτα. Απλώς η παρούσα μελέτη της εστιάζει σε μια συγκεκριμένη κατηγορία γυναικών: στις γυναίκες που ενδιαφέρονται για την απόκτηση παιδιών και για τη δέσμευση μέσα από έναν έρωτα. Οι λόγοι είναι πολλοί. Η συγγραφέας, γνώστρια της ψυχανάλυσης και του οικονομικού μοντέλου του Μαρξ, αποδεικνύει ότι και ο έρωτας έχει την οικονομική λογική του. Οι γυναίκες σήμερα περισσότερο από πότε είναι εκτεθειμένες στις ψυχικές τους αντιφάσεις. Από τη μια η επιθυμία για ανεξαρτησία, για ελευθερία επιλογών, για άσκηση εξουσίας και για απόκτηση ερωτικών εμπειριών, από την άλλη υπάρχει πάντα κάπου εκεί η γυναικεία φύση. Η επιθυμία της γυναίκας να ανήκει κάπου, να φροντίζει κάποιον, να δίνεται. Μία από τις πιο μεγάλες δυσκολίες των γυναικών είναι ότι έχουν εκθέσει τον εαυτό τους στις πολλαπλές επιλογές. Δυσκολεύονται να ομολογήσουν την ανάγκη τους για συναισθηματική σύνδεση, για αφοσίωση, για οικογένεια χωρίς αυτό να θεωρηθεί από τον άλλον ως γυναικεία ανασφάλεια.
Ο έρωτας είναι ένα παιχνίδι εξουσίας. Γι’ αυτό οι αγώνες κατακρημνίζονται όταν αυτές ερωτεύονται ή όταν κάνουν παιδιά. Το παιχνίδι είναι άνισο. Οι άνδρες έχουν περισσότερες επιλογές διότι έχουν μεγαλύτερη ικανότητα διαχείρισης των συναισθημάτων. Είναι πιο εύκολο γι’ αυτούς να αποεπενδύσουν. Να γυρίσουν σελίδα, ξεκινώντας ταξίδι για νέες περιπέτειες. Αλλωστε, είναι παλιά και καθόλου ξεπερασμένη η αρχή ότι οι άνδρες γοητεύονται από την όραση και οι γυναίκες ερωτεύονται διά της ακοής. Οπως λέει όμως και η Ιλούζ, μόνον οι γυναίκες που δεν ενδιαφέρονται για την ετεροφυλοφιλική οικογενειακή ζωή, τα παιδιά και τη δέσμευση έχουν πιθανότητες να είναι ίσες με τους άνδρες σε συναισθηματικό επίπεδο.
Φαντασία και Διαδίκτυο
Ο έρωτας έχει επηρεαστεί και από τα κοινωνικά δίκτυα. Οι νεότερες ηλικίες αναδεικνύονται ότι επιθυμούν τον έρωτα χωρίς τη διακινδύνευση. Εάν υπάρχει ιστορία της φαντασίας, τότε η έλευση του Διαδικτύου σηματοδοτεί μια καθοριστική φάση της. Το Διαδίκτυο αποτελεί αναμφίβολα έναν από τους πιο σημαντικούς μετασχηματισμούς τους οποίους διήλθε το στυλ της ερωτικής φαντασίας.
Σύμφωνα με μια παγκόσμια δημοσκόπηση του BBC World Service το 2010, με δείγμα περίπου 11.000 χρήστες του Διαδικτύου σε 19 χώρες, το 30% του συνόλου των χρηστών δήλωσε ότι αναζητεί σε μόνιμη βάση φίλο ή φιλενάδα, σε ορισμένες χώρες όπως το Πακιστάν και η Ινδία το ποσοστό ήταν 60%. Η εφημερίδα New York Times, με αφορμή έναν φοιτητικό διαγωνισμό κειμένων με θέμα τον έρωτα, διαπίστωσε μια σαρωτική αλλαγή στις μορφές αλληλεπίδρασης: από τα περιστασιακά «φασώματα», σε σχέσεις που διαμεσολαβούνται από τη διαδικτυακή τεχνολογία. Το 2011 το πιο δημοφιλές θέμα αυτού του διαγωνισμού ήταν το «φάσωμα», κοινώς το σεξ «χωρίς δεσμεύσεις», που για πολλούς τελικά δεν αποδεικνυόταν και τόσο ανέμελο. Το ερώτημα που ετίθετο ήταν πώς πετυχαίνουμε σωματική απόλαυση χωρίς συναίσθημα;
Τρία χρόνια μετά, το πιο συχνό ερώτημα αποδείχθηκε το αντίθετο: πώς πετυχαίνουμε συναισθηματικό δεσμό χωρίς σωματική απόλαυση. Οι φοιτητές επένδυαν σε σχέσεις οικειότητας που διευκολύνονται από την τεχνολογία – σε σχέσεις δηλαδή που αναπτύσσονται και εδραιώνονται σχεδόν αποκλειστικά μέσω υπολογιστών, καμερών, συνομιλιών στο Διαδίκτυο και γραπτών μηνυμάτων. Σε αντίθεση με τη σεξουαλικά ριψοκίνδυνη κουλτούρα του «φασώματος», αυτή η νέα μορφή έρωτα είναι τόσο ασφαλής που αυτό που φοβόμαστε πλέον δεν είναι οι σεξουαλικά μεταδιδόμενες ασθένειες όσο το να προσβάλει τον υπολογιστή μας κάποιος ιός ή τελικά να συναντήσουμε από κοντά το αντικείμενο του έρωτά μας.
Ο σύγχρονος άνθρωπος επιδιώκει ασυνείδητα την πληρότητα του πάθους χωρίς να επιθυμεί στην ουσία να χάσει κάτι. Επιδιώκει την ανθρώπινη συνάντηση χωρίς να παραχωρεί κάτι από τον εαυτό του. Συγκρούεται ανάμεσα στην πεποίθηση ότι ο εαυτός του είναι μοναδικός, αντιμετωπίζοντας με φόβο τους άλλους. Πολύ εύκολα καταφεύγει στην αντικατάσταση μόλις συναντήσει τα σκούρα. Οσα μέσα τελικά και αν ανακαλύψουμε, ο έρωτας συνεχίζει να πονά την ύπαρξη, με ή χωρίς προφυλάξεις. Οπως άλλωστε πονά η ίδια η ζωή.