Αν και ο Αλέξανδρος Δουμάς θεωρείται ποικιλοτρόπως αμφιλεγόμενος, και μπορεί η κριτική να τον κατατάσσει (ίσως λίγο επιπόλαια) στην εύκολη λογοτεχνία, υπάρχει ένα γεγονός μη αμφισβητήσιμο: όταν ο Δουμάς ολοκλήρωσε το 1846 τον «Κόμη Μοντεχρίστο», άφησε κληρονομιά στη λογοτεχνική ιστορία μια αρχετυπική ιστορία εκδίκησης, ανάλογα επιδραστική στη σύγχρονη κουλτούρα με αφηγήσεις γιγάντων, όπως οι τραγικοί ποιητές, ο Ομηρος ή ο Σαίξπηρ. Το βιβλίο διαβάστηκε μανιωδώς στην εποχή του, εντός και εκτός Γαλλίας, και συνέχισε να διαβάζεται μέχρι που κέρδισε το να θεωρείται «κλασικό».
Ατυχώς, βέβαια, η πλειονότητα των σημερινών αναγνωστών, και αυτό ισχύει και για την Ελλάδα, ήρθε σε επαφή με το μυθιστόρημα μέσα από συντομευμένες, απλουστευμένες ή εικονογραφημένες εκδόσεις, με αποτέλεσμα ο «Κόμης Μοντεχρίστος» να «υποβαθμιστεί» σε εφηβικό ανάγνωσμα. Γι’ αυτό και έχει μεγάλη αξία η πρωτοβουλία των εκδόσεων Gutenberg (όπως και η αντίστοιχη προ διετίας των εκδόσεων της Εστίας) να μεταφραστεί και να κυκλοφορήσει ολόκληρο το κείμενο, ο όγκος του οποίου απαίτησε δύο πολυσέλιδους τόμους. Ετσι, με την ένταξη του βιβλίου στη γνωστή σειρά Orbis Literae του οίκου Gutenberg, επιτρέπεται στον Δουμά να συνυπάρξει με τον Μέλβιλ, τον Στερν, τον Ντίκενς, τον Χένρι Τζέιμς, τον Τόμας Χάρντι κ.ά.
«Ο Κόμης Μοντεχρίστος», ταινία του 2002 σε σκηνοθεσία του Κέβιν Ρέινολντς, με τον Γκάι Πιρς στον ρόλο του φιλήσυχου ναυτικού Εντμόν Νταντές.
Ο Δουμάς έγραψε το βιβλίο σε συνέχειες σε μια παρισινή εφημερίδα, όπως συνηθιζόταν την εποχή εκείνη. Αξίζει να αναφερθεί ότι το πρώτο κεφάλαιο δημοσιεύθηκε περίπου έναν μήνα μετά το τελευταίο των «Τριών Σωματοφυλάκων», με τον συγγραφέα, δηλαδή, να έχει γνωρίσει ήδη την πρώτη του μεγάλη επιτυχία. Η ζήτηση για ιστορίες με την υπογραφή του ήταν τεράστια και ο Δουμάς ανταποκρινόταν με εντυπωσιακή ταχύτητα: παράλληλα με τον «Κόμη Μοντεχρίστο» έγραφε και το «Μετά είκοσι έτη» (το δεύτερο μέρος της τετραλογίας των «Τριών Σωματοφυλάκων») και για να προλαβαίνει φημολογείται ότι είχε την υποστήριξη μιας ολόκληρης ομάδας. Σίγουρα στο πλευρό του εργάστηκε ο Αύγουστος Μακέ, ο οποίος πιθανόν να πρέπει να πιστωθεί ένα μέρος της δημιουργίας των βιβλίων του.
Η ιστορία του «Κόμη Μοντεχρίστου» ξεκινά στις 24 Φεβρουαρίου του 1815, δηλαδή δύο ημέρες πριν από την απόδραση του Ναπολέοντα από την Ελβα και την έναρξη της περιόδου των Εκατό Ημερών, και αυτό δεν συμβαίνει καθόλου τυχαία, καθώς ο Δουμάς θέλει εξαρχής να θέσει το ιστορικό πλαίσιο του μύθου. Αλλωστε, ο ήρωάς του, ο νεαρός ναυτικός Εδμόνδος Νταντές, συκοφαντείται από τρεις ζηλόφθονους ανθρώπους του περιβάλλοντός του ως φιλοναπολεοντικός και φυλακίζεται με συνοπτικές διαδικασίες στο Φρούριο του Ιφ, σε ένα απομονωμένο ξερονήσι. Επειτα από 14 χρόνια καταφέρνει να αποδράσει, βρίσκει έναν μυθικό θησαυρό και επιστρέφει στη Μασσαλία μεταμορφωμένος στον μυστηριώδη και παντοδύναμο Κόμη Μοντεχρίστο για να εκδικηθεί τους ανθρώπους που κατέστρεψαν τη ζωή του.
Το όνομα του ήρωα, Νταντές, παραπέμπει πιθανότατα στον Δάντη και την πορεία του απ’ την Κόλαση μέχρι τον Παράδεισο, ενώ το όνομα που υιοθετεί στη συνέχεια, Μοντεχρίστος, δημιουργεί μια ευνόητη αντιστοιχία με τον Χριστό που σταυρώθηκε και αναστήθηκε. Σύμφωνα με τον καθηγητή του Πανεπιστημίου της Καέν, Gerard Gengembre, ένα κείμενο του οποίου διαβάζουμε στο παράρτημα της έκδοσης, «ο Μοντεχρίστος θα μπορούσε να είναι η πρώτη προσωποποίηση στη λαϊκή λογοτεχνία του υπερανθρώπου ή, εν πάση περιπτώσει, ο πρώτος ο οποίος επωφελήθηκε από μια αύρα που τον ανυψώνει στο επίπεδο του μύθου. Ο Γκράμσι έφτασε μέχρι του σημείου να του αποδίδει αποφασιστική επιρροή πάνω στον Νίτσε».
Ο Δουμάς υπήρξε πάνω απ’ όλα ένας χαρισματικός παραμυθάς. Υπάρχει ένα σημείο στο μυθιστόρημα του Ρεβέρτε, «Η Λέσχη Δουμάς», όπου ένας χαρακτήρας, κριτικός λογοτεχνίας και μελετητής του Γάλλου συγγραφέα, τον υπερασπίζεται λέγοντας ότι «στη λογοτεχνία ο χρόνος είναι ένα ναυάγιο όπου ο Θεός αναγνωρίζει τους πιστούς του» και ότι ο Δουμάς «έφτιαξε έναν μυθιστορηματικό κόσμο που διατηρείται ακόμα». Η ανάγνωση του «Κόμη Μοντεχρίστου» σήμερα το αποδεικνύει. Είναι η εκδίκηση του Δουμά.