Στα μέσα του περασμένου μήνα, μια ομάδα ερευνητών από το Ελεύθερο Πανεπιστήμιο των Βρυξελλών ανακοίνωσε ότι «η Γη περιστρεφόταν ταχύτερα πριν από περίπου 70 εκατ. χρόνια από ό,τι σήμερα, γεγονός που έκανε τη διάρκεια της ημέρας να είναι κατά περίπου μισή ώρα μικρότερη (23,5 ώρες) από τη σημερινή». Η είδηση αυτή μου θύμισε μια ενδιαφέρουσα σχετική ερώτηση που μου είχε κάνει ένας ακροατής μου και η οποία έγινε αφορμή για μια ομιλία μου την άνοιξη του 2003 με θέμα τη διάρκεια του έτους (περιφορά της Γης), που έχει μάλλον παραμείνει σταθερή τα τελευταία 900 εκατομμύρια χρόνια και είναι ίση με περίπου 8.766 ώρες. Η διάρκεια της ημέρας (περιστροφή) όμως είναι μια άλλη ιστορία, που περιορίζεται στις μετρήσεις που έχουν γίνει για τα τελευταία περίπου 900 εκατομμύρια χρόνια, την ίδια περίοδο δηλαδή που οι πρώτοι πολυκύτταροι οργανισμοί έκαναν την εμφάνισή τους στους ωκεανούς της Γης.
Τα σύγχρονα στοιχεία μάς λένε ότι οι παλιρροιακές δυνάμεις πάνω στα νερά των ωκεανών προκαλούν τριβές που μειώνουν την περιστροφή της Γης κατά 0,0016 του δευτερολέπτου κάθε αιώνα. Φυσικά, δεν είναι αρκετό να βασιστούμε στις παλιρροιακές μόνο τριβές, αλλά θα πρέπει να υπολογίσουμε επίσης τις κινήσεις των τεκτονικών πλακών και το ύψος της θαλάσσιας στάθμης μεταξύ άλλων. Βασισμένοι στις μέχρι σήμερα έρευνες, μπορούμε να εκτιμήσουμε αρκετά βάσιμα ότι πριν από περίπου 900 εκατομμύρια χρόνια η διάρκεια της ημέρας πρέπει να ήταν περίπου 18 ώρες, οπότε και η διάρκεια του έτους έφτανε τις 487 ημέρες. Για 300 εκατομμύρια χρόνια μετά την περίοδο εκείνη, η περιστροφή της Γης συνεχώς ελαττωνόταν μέχρις ότου, λίγο πριν από τη μεγάλη ανάπτυξη των διαφόρων ειδών ζωής (στη διάρκεια της Κάμβριας Εκρηξης, όπως ονομάζεται) η ημέρα είχε φτάσει τις 20,67 ώρες και το έτος είχε τότε διάρκεια 424 ημερών.
Εκατό εκατομμύρια χρόνια πέρασαν και το μεγαλύτερο μέρος της ξηράς του πλανήτη μας είχε συγκεντρωθεί στα νότια σε μια υπερήπειρο, την οποία ονομάζουμε σήμερα Γκοντβάνα, που μετακινούνταν προς τον Νότιο Πόλο όταν τελικά το μεγαλύτερο τμήμα της βυθίστηκε στον ωκεανό. Στις αρχές της Ορδοβίκιας περιόδου, στις θάλασσες και στους ωκεανούς της Γης υπήρχε μια μεγάλη ποικιλία ειδών ζωής, ενώ την ίδια εκείνη περίοδο τα πρώτα φυτά μετακινήθηκαν και άρχισαν να καλύπτουν για πρώτη φορά την επιφάνεια της ξηράς. Την εποχή εκείνη, μια πλήρης περιστροφή της Γης διαρκούσε 21,28 ώρες και το έτος 412 ημέρες. Περίπου 100 εκατομμύρια χρόνια αργότερα, στη διάρκεια της Δεβόνιας περιόδου υπήρχαν τρεις κύριες ήπειροι, ενώ προς τα τέλη της είχαν εμφανιστεί επίσης οι φτέρες, τα πρώτα δάση και τα πρώτα άπτερα έντομα. Σε αυτό το σκηνικό, λοιπόν, πριν από 370 εκατομμύρια χρόνια η ημέρα είχε διάρκεια 22 ωρών και το έτος 398 ημερών.
Τα χρόνια πέρασαν και πάνω στον πλανήτη μας οι ήπειροι είχαν αρχίσει να ενώνονται και πάλι σε μια υπερήπειρο, που είναι γνωστή σήμερα ως Παγγαία, έναν ωκεανό γνωστό ως Πανθάλασσα και μια μικρότερη θαλάσσια περιοχή με την ονομασία Τηθύς, που αργότερα εξελίχτηκε στη σημερινή Μεσόγειο. Τότε συνέβη επίσης και η μεγάλη εξαφάνιση των ζώντων οργανισμών, στα τέλη της Πέρμιας περιόδου πριν από 250 εκατομμύρια χρόνια. Στην ξηρά είχε αρχίσει ήδη η περίοδος που είναι γνωστή ως «Εποχή των Δεινοσαύρων» και τα δάση με τις φτέρες είχαν αρχίσει να αντικαθίστανται από τα πρώτα κωνοφόρα. Αρα πριν από 245 εκατομμύρια χρόνια η διάρκεια της ημέρας είχε μεγαλώσει και ήταν 22,71 ώρες, οπότε και η διάρκεια του έτους έφτανε τις 386 ημέρες.
Επί 100 εκατομμύρια χρόνια, οι δεινόσαυροι ήταν η πιο πολυποίκιλη και πολύπλοκη μορφή ζωής. Στα μέσα λοιπόν εκείνης της περιόδου, πριν από 180 εκατομμύρια χρόνια, η διάρκεια της ημέρας ήταν κατά μία μόνον ώρα μικρότερη της σημερινής και η διάρκεια του έτους έφτανε τις 381 ημέρες, ενώ σύμφωνα με τη νέα μελέτη πέντε εκατομμύρια χρόνια πριν από τον θάνατο των δεινοσαύρων το έτος περιλάμβανε 372 ημέρες. Την εποχή εκείνη, οι διάφορες τεκτονικές πλάκες είχαν μετακινηθεί με τέτοιον τρόπο ώστε οι ήπειροι να έχουν πάρει σχεδόν τη μορφή που έχουν σήμερα, αν και η Ινδία δεν είχε ακόμη χτυπήσει την Ασία για να δημιουργήσει έτσι την οροσειρά των Ιμαλαΐων. Σήμερα πλέον η Γη μας χρειάζεται 24 ώρες για μια πλήρη περιστροφή της γύρω από τον άξονά της κι έτσι το έτος διαρκεί 365,242199 ημέρες, ενώ στα χρόνια που έρχονται οι ημέρες συνεχώς θα μεγαλώνουν, καθώς η Σελήνη θα απομακρύνεται όλο και πιο πολύ από τη Γη μας.
* Ο κ. Διονύσης Π. Σιμόπουλος είναι επίτιμος διευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου.