Ενας ερευνητής στην Αθήνα του Οθωνα

Ενας ερευνητής στην Αθήνα του Οθωνα

5' 17" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

«Το μυστικό για να είσαι υγιής στην Ελλάδα είναι να έχεις ελεύθερο καιρό και καλή διάθεση […] Να δουλεύεις σαν βουβάλι είναι μια βάρβαρη εφεύρεση που δεν πρέπει να εισαχθεί στην Ελλάδα, μια και σ’ εμάς στον Βορρά, έκανε τόσο πολλούς ανθρώπους ανάπηρους, στο πνεύμα και στο σώμα».

Ο Ερνστ Κούρτσιους (Ernst Curtius) ήταν πολύ νέος όταν έγραφε τα παραπάνω. Ηρθε στην Ελλάδα σε ηλικία 23 ετών, το 1837, και έμεινε στη χώρα για περίπου τέσσερα χρόνια. Ο νεαρός φιλόλογος, γόνος μιας μεγαλοαστικής οικογένειας από τη βορειογερμανική πόλη Λούμπεκ, έφτασε στην Αθήνα για να εργαστεί ως οικοδιδάσκαλος στους γιους του καθηγητή Κρίστιαν Μπράντις, προσκεκλημένου του Οθωνα για την οργάνωση του πανεπιστημίου. Η αυστηρή χανσεατική αστική αγωγή του αλλά και η προτεσταντική ηθική είχαν διαμορφώσει το ήθος του. Ο Κούρτσιους έγραψε πολλά γράμματα προς τους δικούς του – ήταν 56 επιστολές σταλμένες κυρίως από την Αθήνα αλλά και από άλλους τόπους. Κατά τη συνήθεια εκείνης της εποχής, η επιστολογραφία φυλάχθηκε από τους οικείους του. Αργότερα εντάχθηκε σε μια ιδιότυπη βιογραφία του βασισμένη σε επιλεγμένα κείμενα των επιστολών που συνέταξε μεταξύ 16 και 82 ετών, η οποία εκδόθηκε από τον γιο του στις αρχές του 20ού αιώνα.

«Αυθόρμητα και νεανικά»

Ενας ερευνητής στην Αθήνα του Οθωνα-1

Το βιβλίο «Ernst Curtius. Το ταξίδι του νόστου 1837-1840» (εκδ. Καπόν) του ακαδημαϊκού, μελετητή και συγγραφέα Αλέξανδρου Παπαγεωργίου – Βενετά.

Το υλικό των «ελληνικών» γραμμάτων – πηγαίο, εξομολογητικό, ενθουσιώδες, συχνά αυτοαναφορικό– αποτελεί τον πυρήνα του βιβλίου «Ernst Curtius. Το ταξίδι του νόστου 1837-1840» (εκδ. Καπόν) που έγραψε ο ακαδημαϊκός, μελετητής και συγγραφέας Αλέξανδρος Παπαγεωργίου-Βενετάς. «Κείμενα αυθόρμητα και νεανικά» τα χαρακτηρίζει ο συγγραφέας, αλλά σημαντικά για δύο λόγους: Αφενός, αποδίδουν γλαφυρά την εικόνα του ελληνικού κόσμου όπως τον συνέλαβε ο επιστολογράφος. Αφετέρου, σηματοδοτούν την έναρξη της προσωπικής ωρίμανσης αυτού του νεαρού κλασικού φιλολόγου, που αργότερα εξελίχθηκε σε έναν λόγιο ερευνητή της κλασικής παιδείας, συνδυάζοντας τα ενδιαφέροντα και τη δράση του φιλολόγου, του ιστορικού και του χωρογράφου. Από την παραμονή του εδώ κέρδισε πολλά. Και το σημαντικότερο: ένα βαθύ και διά βίου πάθος. Η νεανική του συνάντηση με την οθωνική Ελλάδα, διαμόρφωσε το φρόνημα και καθοδήγησε το μετέπειτα επιστημονικό του έργο. 

«Το συγκινητικό», λέει ο Αλέξανδρος Παπαγεωργίου-Βενετάς στη συζήτησή μας, «είναι πως μια αυτόβουλη συνάντηση, ένας μικρός ξενιτεμός, εξελίχθηκε σε δρόμο ζωής. Ο Κούρτσιους δεν απαρνήθηκε τον τόπο του και τη σταδιοδρομία του, ωστόσο το περιεχόμενο των ενδιαφερόντων του παρέμεινε έκτοτε στραμμένο στην Ελλάδα. Το ήθος του ελληνικού λαού, η γοητεία του φυσικού χώρου και του κλίματος, η ιδιομορφία της ζωής στον Νότο, η αγάπη για την ελληνική ιστορία, χωρογραφία και αρχαιογνωσία παρέμειναν ανεξίτηλα στη σκέψη του, καθοριστικά στοιχεία για τις επιστημονικές επιλογές του. Αν και ήταν πολύ νέος όταν βρέθηκε στην Αθήνα, η επιστολογραφία είναι πλήρης παρατηρήσεων καλής θέλησης και διαθέτει το φιλελεύθερο φρόνημα ενός μορφωμένου μεγαλοαστού της εποχής. Με αυτή τη στάση πορεύτηκε σε όλη του τη ζωή. Η εμπειρία του στην Ελλάδα τον σφράγισε, και έγινε ένας “ελληνόφρων”, μέγας αρχαιοδίφης και ελληνολάτρης».

Πώς όμως ασχολήθηκε ένας αρχιτέκτων-πολεοδόμος και ιστορικός της πολεοδομίας σαν τον συγγραφέα του βιβλίου, με αυτόν τον κλασικό φιλόλογο που γεννήθηκε πριν από περίπου δύο αιώνες; «Υπάρχει μια κρυφή συγγένεια μεταξύ του βιογραφούμενου και του γράφοντος, μια αντιστοιχία στην πορεία μας», εξομολογείται ο κ. Βενετάς. «Ο Κούρτσιους βρήκε το περιεχόμενο της ζωής του και τον τρόπο να αναπτύξει τα ενδιαφέροντά του έξω από τα γνωστά του και τα οικεία του. Από τη δική μου πλευρά έφυγα από την Ελλάδα και βρήκα στη Γερμανία μια θετή πατρίδα, που μου έδωσε τις δυνατότητες να εργαστώ ερευνητικά και να πραγματώσω την επιθυμία μου: να διερευνήσω την ιστορία της πολεοδομίας της πατρικής μου πόλης, της Αθήνας. Από αυτά τα δεδομένα προκύπτει και μια διαπίστωση: Ο εθελούσιος ξενιτεμός μπορεί να αποτελεί θετικό βίωμα. Τα τελευταία χρόνια ζούμε το φαινόμενο του εκπατρισμού ενός μεγάλου αριθμού νέων ανθρώπων, επιστημόνων κυρίως, που είτε για οικονομικούς λόγους είτε λόγω επαγγελματικού ενδιαφέροντος, φεύγουν από τον τόπο τους. Αυτός ο ξενιτεμός συχνά δεν είναι οριστικός,  και πιστεύω ότι οι περισσότεροι θα επιστρέψουν πλουσιότεροι σε βιώματα και εμπειρίες από τη διεθνή πραγματικότητα», σχολιάζει. Και συνεχίζει: «Ο Κούρτσιους δεν ήρθε ως περιηγητής στη χώρα μας, ούτε έκανε το λεγόμενο “Grand tour” των ευγενών γόνων της Βρετανίας, με έξοδα της οικογένειάς τους. Ηρθε με την επιθυμία να ζήσει εδώ. Εργάστηκε και παράλληλα, στη διάρκεια της παραμονής του, ετοίμασε το διδακτορικό του για τους τρεις ιστορικούς λιμένες του Πειραιά, που υπέβαλε όταν επέστρεψε στη Γερμανία».

Ενας ερευνητής στην Αθήνα του Οθωνα-2

Πάνω, χωροφυλακή και ναυτικό, στην Εύβοια το 1835. Κάτω, αποβίβαση βαυαρικών στρατευμάτων το 1834.

Είναι να απορεί κανείς πότε τα κατάφερνε όλα τούτα ο νεαρός Ερνστ. Ο ίδιος σημείωνε: «Στις 7 το πρωί αρχίζω τα μαθήματά μου με τα παιδιά και στις 8 παίρνουμε το πρωινό μας. Στις 12 το μεσημέρι τελειώνουν οι ώρες διδασκαλίας, που μου δίνουν πολλή χαρά και είναι για μένα το ίδιο διδακτικές. Στη μία η ώρα γευματίζουμε και μετά έρχονται οι ωραιότερες ώρες, οι ώρες σπουδής των ναών, των επιγραφών και των μαρμάρων. Το δειλινό καθόμαστε για δείπνο. Οι βραδινές ώρες διατίθενται για εργασία γραφείου και συντροφικές συναντήσεις που δεν είναι ποτέ βαρετές, δεδομένου ότι ευτυχώς δεν οργανώνονται στο σπίτι μας κοσμικές εσπερίδες». Και ενάμιση χρόνο μετά την άφιξή του στην Αθήνα γράφει: «Ποτέ δεν ήμουνα τόσο εργατικός όσο το φετινό καλοκαίρι 1838 στην Ελλάδα. Δεν πίστεψα ότι ποτέ θα μπορούσε κανείς να κάνει τόσο πολλά χωρίς να γίνει ακοινώνητος, και όμως είναι δυνατόν αν κατορθώσεις να εκλάβεις τις σπουδές σου ως διασκέδαση».

Προσωπικό αφήγημα

Το βιβλίο περιλαμβάνει πολλά και ενδιαφέροντα αποσπάσματα των επιστολών που φωτίζουν την αθηναϊκή καθημερινότητα της εποχής, αποτυπώνουν τη φύση και τις συνήθειες των ανθρώπων, καταγράφουν επίσης κάποια ιστορικά γεγονότα, όπως τον πρώτο εορτασμό της 25ης Μαρτίου ως εθνικής εορτής. Η ιδιοτυπία του είναι ότι τα συγκεκριμένα χωρία –που επιλέχθηκαν και μεταφράστηκαν απευθείας από τα γερμανικά– ο συγγραφέας τα ενέταξε και τα διέπλεξε σε ένα προσωπικό αφήγημα που όχι μόνον περιγράφει την περιπέτεια ενός νέου ανθρώπου στη μετα-επαναστατική Ελλάδα, αλλά και τον τρόπο που γεννιέται ένας ερευνητής.

«Ξέρω, θα μπορούσα να εργάζομαι περισσότερο, αλλά υπάρχουν τώρα μέρες με τόσο γαλάζιο ουρανό  και θεία ατμόσφαιρα, που άμα βγεις από το σπίτι σου είναι αδύνατο να κλεισθείς μέσα!», γράφει ο Κούρτσιους που απολαμβάνει το ελληνικό κλίμα, και εμπνέεται από τη χαρά της ζωής που βρήκε στον Νότο. «Στην περιφέρεια της πόλης τριγυρνούν με αρειμάνιο βήμα οι Ελληνες σε ομάδες», γράφει. «Ολα διαδραματίζονται με ησυχία και με μόνο στόχο τη χαρά της ζωής, πράγμα που ματαίως ψάχνει κανείς στον δικό μας Βορρά».

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή