Ας αρχίσουμε από τα βασικά: όλοι ξέρουμε ότι η Γη ονομάζεται «γαλάζιος πλανήτης» για πολύ συγκεκριμένους λόγους. Στο εξαιρετικό «Προορισμός: Πλανήτης Γη», εικονογραφημένη έκδοση, ιδανική για νέους αναγνώστες μα και για ενήλικες (κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ικαρος), οι Τζο Νέλσον και Τομ Κλοχόσι Κόουλ μας θυμίζουν ότι σχεδόν τα τρία τέταρτα της επιφάνειας της Γης καλύπτονται από νερό και ότι «περίπου το 97% του νερού της Γης βρίσκεται στις θάλασσες και τους ωκεανούς της». Στην πραγματικότητα, η Γη είναι ένας παγκόσμιος… ωκεανός, ο οποίος χωρίζεται σε πέντε μικρότερους: τον Ειρηνικό, τον Ατλαντικό, τον Ινδικό, τον Αρκτικό και τον Ανταρκτικό.
Οπως το θέτει η Εμανουέλ Γκριντμάν στο υπέροχο λεύκωμα (επίσης για νέους και ενήλικες) «Ωκεανός» (εικονογράφηση: Ελέν Ντρουβέρ, μτφρ.: Καρίνα Λάμψα, εκδ. Καπόν), «για τους βιολόγους ο ωκεανός είναι ένας, για τους γεωγράφους υπάρχουν πέντε», με πιο ζεστό τον Ινδικό και τον Αρκτικό με τον Ανταρκτικό να συναγωνίζονται ο ένας τον άλλο στο ψύχος.
Εκπληκτική λεπτομέρεια: «όλο το νερό που υπάρχει πάνω στη Γη είναι δισεκατομμυρίων ετών. Την επόμενη φορά που θα βρέξει ή θα πλύνετε τα χέρια σας στη βρύση, σκεφτείτε απλώς πού μπορεί να είχε βρεθεί αυτό το νερό ανά τους αιώνες» («Προορισμός: Γη»).
Η Εμ. Γκριντμάν είναι πιο συγκεκριμένη: ο ωκεανός, γράφει, εμφανίστηκε πριν από 4 δισεκατομμύρια χρόνια, «θρεμμένος από τους ατμούς που προήλθαν από τιτάνιες ηφαιστειακές εκρήξεις και το νερό που περιείχαν οι κομήτες». Το μεγαλύτερο ζώο που φιλοξενεί ο πλανήτης, βρίσκεται στον ωκεανό: η γαλάζια φάλαινα, όπως και «ένα αξιοσέβαστο σκληρό οστρακοειδές, το clam quahog, ένα κοχύλι που η διάρκεια ζωής του ξεπερνά τα 500 χρόνια, ένα ρεκόρ!».
Στη σελίδα 15 του σημερινού ένθετου μπορείτε να διαβάσετε τις συναρπαστικές ιστορίες τριών ξένων σημαντικών εξερευνητών της θάλασσας (ναι, ένας εξ αυτών είναι ο διάσημος Κουστό), όμως ακόμα και σήμερα, «παρά την κυριαρχία του στη γήινη γεωμετρία, ο ωκεανός παραμένει μια εκτενής Terra incognita: μόνο το 5% των ειδών έχει ερευνηθεί μέχρι σήμερα και απομένουν να ανακαλυφθούν και να περιγραφούν περισσότερα από 2 εκατομμύρια είδη!».
Η μοναδικότητα της Γης έγκειται σε μιαν αυτονόητη μα λησμονημένη αλήθεια: κατά τους Τζο Νέλσον και Τομ Κλοχόσι Κόουλ, «κανένας άλλος πλανήτης στο ηλιακό μας σύστημα δεν έχει νερό και στις τρεις του μορφές (στερεό, υγρό και αέριο). Το νερό μεταβάλλεται αέναα από τη μία μορφή στην άλλη σε μια διαδικασία γνωστή ως ο κύκλος του νερού».
Περίπου το 10% του νερού στην ατμόσφαιρά μας προέρχεται από τα φύλλα των φυτών. Τα φυτά απορροφούν νερό από το έδαφος μέσα από τις ρίζες τους και ένα μέρος αυτού του νερού διαπνέεται εξατμισμένο μέσω μικροσκοπικών πόρων που βρίσκονται στις κάτω πλευρές των φύλλων. Το υπόλοιπο 90% του νερού στην ατμόσφαιρά μας προέρχεται από τους ωκεανούς, τις λίμνες και τους ποταμούς. Η ζέστη του Ηλίου εξατμίζει την επιφάνεια του νερού μετατρέποντάς το σε υδρατμούς, οι οποίοι ανεβαίνουν ψηλά στον θερμό αέρα.
Ωστόσο, έως σήμερα, η προέλευση της ατμόσφαιρας και του ωκεανού στη Γη παραμένει θέμα διαφωνιών στην επιστημονική κοινότητα. Σύμφωνα με τον γεωλόγο Ντέιβιντ Μπερκοβίτσι («Η προέλευση των πάντων», μτφρ. Ν. Αποστολόπουλος, εκδ. Πατάκη), υπάρχουν δύο σχολές σκέψης. Η πρώτη ονομάζεται «Υπόθεση του Τελευταίου Στρώματος»: η επιφάνεια της Γης σφυροκοπήθηκε από σμήνη αστεροειδών τα οποία προήλθαν από το εξωτερικό ηλιακό σύστημα (τη Ζώνη Κάιπερ και το Νέφος του Ορτ, «δύο γιγαντιαίες δεξαμενές κομητών») κατά τη διάρκεια του λεγόμενου Τελευταίου Μεγάλου Βομβαρδισμού. Πριν από 4 δισεκατομμύρια χρόνια, λοιπόν, «τα συστατικά για τη δημιουργία της σημερινής ατμόσφαιρας και των σημερινών ωκεανών πρέπει να κατέφθασαν μετά το συγκεκριμένο κατακλυσμιαίο γεγονός, με τη βοήθεια κομητών που μετέφεραν πάγους νερού, διοξειδίου του άνθρακα και άλλων πτητικών ενώσεων (δηλαδή ενώσεων που εξατμίζονται εύκολα) από το εξωτερικό ηλιακό σύστημα».
Η δεύτερη σχολή σκέψης λέει, πολύ συνοπτικά, πως οι ατμόσφαιρες και οι ωκεανοί κρύβονταν στο εσωτερικό των πλανητών. Είναι η θεωρία της Ενδογενούς Προέλευσης: ο μανδύας της Γης κάποια στιγμή απέβαλε αέρια και νερό από το εσωτερικό του, δημιουργώντας στην επιφάνεια του πλανήτη μας τους ωκεανούς και την ατμόσφαιρα.
Εχουν εντοπιστεί εσωτερικοί ωκεανοί σε δορυφόρους του Δία και του Κρόνου (όχι όμως με τα συστατικά που απαντούν στον γήινο ωκεανό) αλλά η ουσία παραμένει: αυτό που βλέπουμε γύρω μας, κάθε στιγμή που κολυμπάμε στο Αιγαίο, στη Μεσόγειο, στον Ινδικό ωκεανό ή οπουδήποτε αλλού, είναι μοναδικό.
Αυτή τη μοναδικότητα, την αντιλήφθηκαν με έναν σχεδόν σοκαριστικό τρόπο οι αστροναύτες που βρέθηκαν «εκεί έξω»: είδαν μια μοναχική γαλάζια μπίλια μέσα στην πιο αφιλόξενη, παγερή, σκοτεινή άβυσσο.
Αυτός ο μοναδικός κόσμος κινδυνεύει. Ο μεγάλος ωκεανός της Γης, ο πνεύμονάς της, κινδυνεύει εξαιτίας της αλόγιστης και αλαζονικής ανθρώπινης δραστηριότητας. Αρα, το σπίτι μας κινδυνεύει.