Μπορεί να τον γνωρίζουμε ως έναν από τους σημαντικότερους μεταπολεμικούς Ελληνες συγγραφείς, αλλά ο Στρατής Τσίρκας (κατά κόσμον Γιάννης Χατζηανδρέας) την πρώτη του εμφάνιση στον χώρο της γραφής την έκανε μέσω μεταφράσεων. Από το 1927 ήδη, μόλις 26 ετών, δημοσιεύει στα περιοδικά «Οικογένεια» και «Μπουκέτο» μεταφράσεις κειμένων των Χάινε, Αλφρέ ντε Μισέ, Σίλερ.
Τα χρόνια πέρασαν, άρχισε να γράφει τα δικά του κείμενα (η πρώτη συλλογή διηγημάτων του, με τίτλο «Αλλόκοτοι άνθρωποι κι άλλα διηγήματα», εκδόθηκε το 1944 στην Αίγυπτο από τον εκδοτικό οίκο «Ορίζοντες»). Τη δεκαετία του ’50 κυκλοφορεί ήδη το βιβλίο του «Ο Καβάφης κι η εποχή του» και από το 1961 αρχίζει η έκδοση της συγκλονιστικής του τριλογίας «Ακυβέρνητες πολιτείες». Τότε, στη δεκαετία του ’60, έρχεται με την οικογένειά του να ζήσει στην Ελλάδα. Ολοκληρώνει τις «Ακυβέρνητες πολιτείες» το 1965 και δύο χρόνια μετά έρχεται η δικτατορία.
Επτά χρόνια σιωπή
Οι Ελληνες συγγραφείς είχαν συναποφασίσει να μη δημοσιεύουν πρωτότυπα έργα στη διάρκεια της επταετίας. Μια μορφή δημιουργικής σιωπής. Ετσι, ο Στρατής Τσίρκας επιστρέφει εκεί απ’ όπου είχε ξεκινήσει: στις μεταφράσεις.
Το 1968 μεταφράζει το εμβληματικό και διαρκές μπεστ σέλερ του Αντουάν ντε Σεντ-Εξιπερί «Ο Μικρός Πρίγκιπας» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Ηριδανός» και το βιβλίου «Αισώπου Μύθοι» από τις Χρυσές Εκδόσεις. Το 1969 κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Οι φίλοι του παιδιού» το βιβλίο «Ο θαυμαστός κόσμος των αδελφών Γκριμ», ενώ από τον «Ηριδανό» κυκλοφορεί το 1970 και η μετάφραση του έργου του Εράσμου «Μωρίας Εγκώμιον». Στο διάστημα αυτό υπογράφει και πολλές άλλες μεταφράσεις στις εκδόσεις «Κέδρος», κυρίως ξένων έργων λογοτεχνίας, πολλές από τις οποίες είναι πια εξαντλημένες.
Ξεχωριστοί πρόλογοι
Σήμερα, οι εκδόσεις «Ηριδανός», που συνεχίζουν με ενδιαφέρουσες εκδόσεις, επανεκδίδουν τα τέσσερα έργα που μετέφρασε ο Στρατής Τσίρκας σε εκδόσεις τρυφερές αλλά και προσεγμένες. «Ο Μικρός Πρίγκιπας», το κλασικό «Αισώπου Μύθοι», το «Μωρίας Εγκώμιον» του Εράσμου και τα «Παραμύθια των αδελφών Γκριμ» είναι ξανά στη διάθεση του κοινού. Τα δύο έχουν σκληρό εξώφυλλο και οι «Αισώπου Μύθοι» έχουν νέα εικονογράφηση από τη Δήμητρα Σπυρίδωνος.
Μπορεί οι Ελληνες συγγραφείς τότε να είχαν συναποφασίσει τη συγγραφική σιωπή, ο Στρατής Τσίρκας όμως έβρισκε ευκαιρία στους προλόγους των βιβλίων που μετέφραζε να βάζει τις δικές του πινελιές, μερικές φορές και τα δικά του οράματα. Οπως στην περίπτωση του «Μικρού Πρίγκιπα»: «Αλλά, κοιτάζω απ’ τ’ αντίπερα σημαίνει και πως κρίνω. Κι ο Σεντ-Εξιπερί δε θα ήταν ο μοραλιστής συγγραφέας που πάντοτε προσπάθησε να είναι με τα έργα του, αν και με το μικρό του πρίγκιπα δεν έκανε τον έλεγχο και δεν καυτηρίαζε τα αίτια που οδήγησαν τη Γαλλία και τον κόσμο στο χείλος της αβύσσου. Είναι η ανεμελιά απέναντι στο προχώρημα των δυνάμεων του κακού που τελικά κατασκέπασαν την υφήλιο και παραλίγο να την κομματιάσουν: “τα βλαστάρια των μπαομπάμ πρέπει αμέσως να τα ξεριζώνουμε. Είναι ζήτημα πειθαρχίας, πρέπει κάθε μέρα να συγυρίζουμε τον τόπο μας”» έγραφε το 1968 ο Στρατής Τσίρκας, σε μια παράγραφο με πολλούς αποδέκτες.
Διαχρονικές σκέψεις
Ή στο «Μωρίας Εγκώμιον», όπου με αφορμή τον Ερασμο γράφει: «Μα η βαθιά πείρα των ανθρώπων και των ελαττωμάτων τους, ο μακρόχρονος μόχθος εναντίον του σκοταδισμού, η διχασμένη καρδιά, οι αγώνες για να μην απαρνηθεί ορισμένες πεποιθήσεις και αξίες, να σταθεί νηφάλιος και ανεξίθρησκος απέναντι σε παρατάξεις και φίλους, μέσα σ’ έναν κόσμο που σπαράσσανε και τότε αντιμαχόμενες ορθοδοξίες, πάνω σε μιαν από τις πιο αποφασιστικές στιγμές, πάνω σ’ ένα “τελευταίο”, και τότε, σύνορο της ανθρωπότητας, αυτά φέρνουν τον Ερασμο ανάμεσά μας ολοζώντανο». Και οι σκέψεις αυτές απηχούν τους προβληματισμούς του Τσίρκα εκείνη την εποχή, αλλά φαίνεται ότι έχουν και διαχρονική αξία, αφού πολλές ταυτίσεις και παραλληλισμοί με το σήμερα μπορούν να γίνουν.