ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ
Ιστανμπούλ, πόλη και αναμνήσεις
μτφρ.: Στέλλα Βρετού
εκδόσεις Πατάκη, 2020, σελ. 616
«Η βόλτα στον Βόσπορο με βαπόρι, μηχανοκίνητο σκάφος ή όπως εγώ στα παιδικά μου χρόνια με βάρκα, δίνει τη δυνατότητα απόλαυσης της Ιστανμπούλ από πολύ κοντά, γειτονιά προς γειτονιά, σπίτι προς σπίτι, και συνάμα από πολύ μακριά σαν να είναι μια σιλουέτα, ένα όνειρο που αλλάζει συνέχεια».
Μια βόλτα στον Βόσπορο των παιδικών του χρόνων, της εφηβείας, της ενήλικης ζωής του επιχειρεί σε αυτό το βιβλίο του ο μοντερνιστής Τούρκος νομπελίστας Ορχάν Παμούκ, φιλοτεχνώντας το πορτρέτο της γενέτειράς του με τα πιο τρυφερά και μελαγχολικά χρώματα, αναπαράγοντας τη θλίψη που περιβάλλει την Πόλη, σαν την ομίχλη στους δρόμους και στα σοκάκια της, δίνοντας ταυτόχρονα την περιγραφή της ζωής στα λιθόστρωτα καλντερίμια και στα νερά του Βοσπόρου, στις λεωφόρους των ιστορικών συγκυριών του κεμαλικού εκσυγχρονισμού, στα χαμάμ και στις πλατείες του πολυφυλετισμού, με τον πιο αδρό και ευγενή τρόπο.
Στα φτωχικά σοκάκια
Με την ακρίβεια της σκηνοθετικής ευαισθησίας του, δεν παραλείπει να δείξει την αληθινή πλευρά της πόλης του, να ιχνηλατήσει τη φθορά που ρήμαξε το ιστορικοκοινωνικό παρελθόν της, εμφανή στους οικιστικούς πυρήνες της, να μιλήσει για τον εκτουρκισμό της και να αναπολήσει το ιστορικό παρελθόν της. Αρνούμενος να αναδείξει την τουριστική της εικόνα και να παρουσιάσει την καρτποσταλικής διάθεσης ομορφιά της, στρέφει τον αφηγηματικό φακό του στους ξεχασμένους μιναρέδες, στις κρήνες που πια δεν έχουν νερό, στα καμένα ξύλινα σπίτια και στις ρωγμές που άφησαν στις ψυχές των κατοίκων τους, στα λιπαρά σοκάκια και στους μαχαλάδες, εκεί όπου η φτώχεια διαπερνά τα βλέμματα των ανθρώπων και τις συνειδήσεις τους.
Θλίβεται μπροστά στην παρηκμασμένη αρχιτεκτονική, την ασυντήρητη για πολλά χρόνια, που όμως γι’ αυτόν τον λόγο δημιουργεί τη γοητευτική αλήθεια τούτης της πόλης.
\Με έναν σαφή προσανατολισμό προς την εικαστική ομορφιά της Ιστανμπούλ, της ομορφιάς που ύμνησαν ζωγράφοι, χαράκτες, περιηγητές και συγγραφείς, απογράφει τον τρόπο με τον οποίο η πόλη αυτή σηματοδότησε την προσωπική του εξελικτική πορεία και δημιούργησε τον άνθρωπο αλλά και τον συγγραφέα Ορχάν Παμούκ. Ετσι, ως άλλος Παυσανίας, περιηγείται σε μια πόλη που η οθωμανική της ταυτότητα παλεύει να ισορροπήσει στη σύγχρονη εποχή και η παραδοσιακή ομορφιά της να δαμάσει την παρακμιακή της αποσύνθεση. Γίνεται ο μελετητής της πορείας του γενέθλιου τόπου του από το ένδοξο βυζαντινό παρελθόν στη σαγηνευτική πλευρά μιας μοντέρνας πόλης που μάχεται να επιβιώσει.
Οι άβαφοι και αφρόντιστοι τοίχοι, τα ερειπωμένα ξύλινα αρχοντικά, οι ξεφτισμένοι τρούλοι, το σκοτάδι που πέφτει και σκεπάζει την ανέχεια, η ομίχλη που καλύπτει το παρελθόν μιας αυτοκρατορίας και αποκαλύπτει τη σημερινή θλίψη της όταν αποσυρθεί, παίρνουν στον νου του τις διαστάσεις μιας ασπρόμαυρης φωτογραφίας, σαν εκείνες του διάσημου φωτογράφου Αρά Γκιουλέρ, αλλά και άλλων σημαντικών Τούρκων φωτογράφων, που κοσμούν τις σελίδες της νέας, αναθεωρημένης έκδοσης –με την προσθήκη περισσότερων από 200 φωτογραφίες– από τις εκδόσεις Πατάκη, 15 χρόνια μετά την πρώτη έκδοση του βιβλίου στην Ελλάδα.
Ο Βόσπορος
Σημαντικός σταθμός της πόλης αλλά και της περιήγησης του Παμούκ, ο Βόσπορος. «Δεν μπορεί να είναι τόσο χάλια η ζωή, σκέφτομαι καμιά φορά. Ο,τι και να γίνει, ο άνθρωπος στο τέλος μπορεί να πάει να περπατήσει στον Βόσπορο», γράφει αναδημιουργώντας την εικόνα της πνευματικής διάστασης των γκριζοπράσινων νερών του Βοσπόρου. Στέκεται στο σημείο όπου συναντιούνται οι αναμνήσεις που φέρνει ο Βόσπορος στη μνήμη των κατοίκων αυτής της πόλης με τη σημερινή εικόνα της και νιώθει την περηφάνια που εξαπολύεται στη συνείδησή τους. Ταυτόχρονα, όμως, περιγράφει τον τρόπο ζωής τους, τη θέση της γυναίκας, τις νοοτροπίες και τις συμπεριφορές, όλα όσα ρυθμίζουν την ανθρωπογεωγραφική ανατομία της στο ιστορικό γίγνεσθαι.
Με την τρυφερότητα της αγάπης για την πόλη του και ειλικρινή, αυτοβιογραφική διάθεση και με μια αξιοσημείωτη γλωσσική αισθητική που η μεταφράστρια μας μεταφέρει με επιτυχία, ο Παμούκ υπογράφει μια ελεγεία για την Κωνσταντινούπολη, έναν περιηγητικό οδηγό μιας ολόκληρης εποχής, ανατέμνοντας την ομορφιά μέσα από τις αναμνήσεις και την ιστορική μνήμη.