Ο Νίκος Ερηνάκης ανήκει στη νέα γενιά δημιουργών με βαρύ βιογραφικό, παρά τη νεαρή του ηλικία. Γεννημένος το 1988 στην Αθήνα με διδακτορικό στη Φιλοσοφία, έχοντας θητεύσει σε μεγάλα πανεπιστήμια (Λονδίνο, Οξφόρδη, LSE κ.λπ.), διδάσκων Φιλοσοφίας (ΑΣΚΤ, ΕΚΠΑ, ΕΑΠ), εμφανίστηκε στα ελληνικά γράμματα με δύο συλλογές ποίησης, με τίτλο «Σύντομα όλα θα καίγονται και θα φωτίζουν τα μάτια σου» (εκδ. Ροές) και «Ανάμεσα σε όσα πέφτει η σκιά» (εκδ. Γαβριηλίδης).
Πριν από λίγους μήνες κυκλοφόρησε από τον νεότευκτο εκδοτικό οίκο Κείμενα η φιλοσοφική του πραγματεία με τίτλο «Αυθεντικότητα και Αυτονομία. Από τη δημιουργικότητα στην ελευθερία». Το κεντρικό του επιχείρημα και η τεκμηρίωσή του στοχεύουν στο να αναδείξουν ότι η αυθεντικότητα είναι μια έννοια ξέχωρη από την αυτονομία και το ότι το ένα δεν συνεπάγεται το άλλο. Μέσα σε αυτό περιηγείται στα σύγχρονα και παλιότερα φιλοσοφικά ρεύματα, με έναν λόγο εμπεριστατωμένο, στοχαστικό και ποιητικό ταυτόχρονα.
Ο Ερηνάκης ανήκει στη νέα γενιά των Ελλήνων δημιουργών που η επιστημονική του σκευή όχι μόνον δεν εμποδίζει την ποίηση και τη γραφή αλλά μάλλον την απογειώνει θέτοντας τις στέρεες βάσεις ενός υποκειμένου που διαθέτει ταυτόχρονα επιστημονικές ρίζες και δημιουργικά φτερά. Στο ξεκίνημα της νέας χρονιάς δεν θα μπορούσε να υπάρξει πιο φέρελπις διανοούμενος/ποιητής να μας κάνει ποδαρικό.
– Οι κυρίαρχες μέχρι και σήμερα θεωρήσεις της αυθεντικότητας και της αυτονομίας είτε ταυτίζουν την αυθεντικότητα με την αυτονομία είτε αντιλαμβάνονται τη μία ως μείζονα προϋπόθεση για την πραγμάτωση της άλλης. Κατά την άποψή μου, η αυτονομία όχι μόνο δεν πρέπει να θεωρείται ταυτόσημη της αυθεντικότητας, αλλά, επίσης, η δεύτερη δεν πρέπει να θεωρείται αναγκαία συνθήκη της πρώτης, καθώς σε πολλές περιπτώσεις μπορεί και να βρίσκονται σε άμεση σύγκρουση. Θεωρώ την αυτονομία μέρος της αρχής του ορθού, του ηθικά δέοντος, η οποία πρέπει να γίνεται σεβαστή, και την αυθεντικότητα μέρος της θεωρίας του ηθικά καλού, η οποία πρέπει να προάγεται. Επίσης, όλες οι θεωρήσεις της αυθεντικότητας απαιτούν την ύπαρξη ενός «αληθινού» εαυτού, ή τουλάχιστον κάποιας μορφής εαυτού, από την οποία έχει αποδειχθεί ότι προκύπτουν αδιέξοδες δυσκολίες. Οι προτροπές τού «να είσαι ο εαυτός σου» ή «να είσαι αληθινός ως προς αυτό που είσαι» είναι παραπλανητικές. Ευελπιστώ πως η αυθεντικότητα-ως-δημιουργικότητα που προτείνω, έναντι μιας αυθεντικότητας-ως-(ε)αυτοέκφρασης, δύναται να αποτελέσει έναν ταυτοτικό πυρήνα προς την επίτευξη του διαχρονικού προτάγματος της ελευθερίας τόσο σε προσωπικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο.
– Διαβάζοντας τη μελέτη βρήκα πολλά κοινά στοιχεία με την ψυχαναλυτική σκέψη. Η δημιουργικότητα για παράδειγμα είναι κάτι που απασχόλησε πάρα πολύ τον Γουίνικοτ. Κάθε άνθρωπος όταν γεννιέται είναι δημιουργικός. Οπως και ο Φρόιντ είπε ότι κάθε παιδί είναι ποιητής. Τι συμβαίνει και σταματά στην πορεία κάποιος να είναι δημιουργικός;
– Η ζωή – αυτή η μεγάλη ετερότητα. Αν και το μεγάλο στοίχημα είναι όχι μόνο να διατηρήσει κανείς τη δημιουργικότητά του αλλά και να την αναπτύξει, μέσα από τον συγκερασμό της με την όποια ετερότητα. Αυτό που προσπαθώ να υποστηρίξω είναι πως η αυθεντικότητα πρέπει να απομακρυνθεί από μια υπερεστίαση σε έναν αυτοαναφορικό εγωτισμό και να μετασχηματισθεί προς την πληρέστερη μορφή της, με πτυχές της που επιχειρώ να εισάγω όπως η συν-αυθεντικότητα (κοινή, διυποκειμενική επίτευξη αυθεντικότητας) και η ισο-αυθεντικότητα (σεβασμός και διασφάλιση της δυνατότητας επίτευξης της αυθεντικότητας του κάθε προσώπου). Υπό μία έννοια, η ελευθερία δεν μπορεί παρά να περνάει μέσα από την ηθικότητα και η αυθεντικότητα μέσα από την ετερότητα.
– Ζούμε σε εποχές κατά τις οποίες ο ψευδής εαυτός, όπως τον ορίζει η ψυχανάλυση, επιβάλλεται σε έναν βαθμό στην κοινωνία. Το συναντάτε στις σχέσεις σας; Το αναγνωρίζετε;
– Το δίχως άλλο. Ωστόσο, στη συγχρονία μας, σε μια εποχή υπερ-πραγματικότητας (λόγω της ψηφιακότητας), έχουμε να αντιμετωπίσουμε μια ακόμα ισχυρότερη πρόκληση. Εχει επικρατήσει ως τάση μια ψευδεπίγραφη έννοια αυθεντικού εαυτού που στην ουσία προσιδιάζει σε έναν ναρκισσιστικό εγωκεντρισμό, έναν ηδονιστικό ατομικισμό, μια πολιτισμική και κοινωνικο-πολιτική παθογένεια, όπου το είναι δεν έχει παραδοθεί μόνο στο έχειν αλλά και, πρωτίστως, στο φαίνεσθαι. Το θέαμα έχει κυριαρχήσει σε όλα τα επίπεδα. Ο κάθε άνθρωπος καλλιεργεί μια υπερ-πραγματική διαστρεβλωμένη εικόνα περί του εαυτού του και την επικοινωνεί προς τους άλλους ψηφιακά, με αποτέλεσμα στον πραγματικό υλικό κόσμο να επηρεάζεται και να ενημερώνεται από τους άλλους η ίδια του η αυτοεικόνα βάσει αυτής της ψευδοεικόνας, απομακρύνοντάς τον ακόμα περισσότερο από τον δημιουργικό ψυχισμό του. Εμείς όμως αναφερόμαστε σε μια θεώρηση της αυθεντικότητας που όχι μόνο είναι ριζικά διαφορετική αλλά και εναντιώνεται βαθιά ακριβώς σε τέτοιες παθογένειες.
Η ποίηση, η τέχνη εν γένει, έχει περάσει πολύ καιρό χωρίς να προτείνει
– Η εποχή μας αξιώνει τη συμμόρφωση ως ωριμότητα πολλές φορές. Σκέφτομαι όμως ότι η απόλυτη συμμόρφωση είναι η απώλεια του εαυτού. Από την άλλη, ζώντας σε καιρούς πανδημίας, η άρνηση της μάσκας για παράδειγμα, που τείνει να γίνει κίνημα, κρύβει τον κίνδυνο της άρνησης της πραγματικότητας. Πότε κατά τη γνώμη σας η μη συμμόρφωση προάγει τη δημιουργικότητα και πότε η συμμόρφωση είναι στοιχείο πραγματικής ωρίμανσης;
– Η μόνη θεμιτή συμμόρφωση που δεν περιορίζει τη δημιουργικότητα και την αυθεντικότητά μας, αλλά αντιθέτως τις αυξάνει, είναι αυτή που προκύπτει από τη μέριμνα προς τον Αλλον.
– Σκέφτεστε φιλοσοφικά πάνω σε μια ιδεατή κοινωνία. Η ποίηση για εσάς τι θέση έχει σε αυτή την ιδεατή κοινωνία; Πώς ονειρεύεστε τη ζωή μέσα σε αυτή;
– Η ποίηση λειτουργεί πυρηνικά μέσα μου – τόσο με την ταυτοτική όσο και με τη μεταρσιωτική έννοια. Κάποιες λέξεις είναι δράσεις και κάποιες δράσεις είναι λέξεις – πολλά εξαρτώνται από το πλαίσιο. Κατά την άποψή μου, η ποίηση, και η καλλιτεχνική πρακτική εν γένει, έχει εγκλωβιστεί στη μεταμοντέρνα κριτική και ειρωνεία, ενώ, τουλάχιστον για εμένα, στόχος της ποίησης είναι η ανάπτυξη ενός νέου φαντασιακού και η πρόταση μιας απελευθερωτικής πρακτικής. Η ποίηση, και η τέχνη εν γένει, έχει περάσει πολύ καιρό χωρίς να προτείνει, απλώς ακολουθώντας τη ζωή, ενώ πρέπει να πείσει τη ζωή να ακολουθήσει αυτήν. Αρα, η ποίηση για εμένα θα κατέχει πάντα θέση μυσταγωγού και πρωτοπόρου προς καθετί ιδεατό – άλλωστε υπάρχει πιο μετασχηματιστικό πρόταγμα από την ποιητική κατοίκηση αυτού του κόσμου;
– Σκέφτομαι συχνά ότι τα δημιουργικά υποκείμενα ενδέχεται να υποφέρουν περισσότερο. Πώς οδηγούνται στην ελευθερία;
– Αυτό είναι αληθές. Ωστόσο, δεν είναι ο δρόμος που είναι δύσκολος αλλά το δύσκολο που είναι δρόμος. Η ευτυχία ιδωμένη ως ένα ιδεώδες που αποτελεί σκοπό καθεαυτόν μοιάζει υπερεκτιμημένη – είναι μια παρεξηγημένη έννοια. Η μόνη μορφή ευτυχίας που φαίνεται να μπορεί να υπερβεί την ισχυρή έλξη προς τη ματαιότητα είναι η εκπλήρωση της ανθρωπινότητάς μας. Ο αγώνας προς μια τέτοια ηθικο-πολιτική και αισθητικο-καλλιτεχνική επίτευξη είναι ο αγώνας της αυθεντικότητας-ως-δημιουργικότητας.
– Θυμηθείτε έναν στίχο που αγαπάτε/λέει κάτι για εσάς ή σας έχει στιγματίσει;
– Αγαπώ πολλούς στίχους που φέρω πάντα μαζί μου, ωστόσο τις τελευταίες μέρες επαναλαμβάνω μέσα μου τους εξής από τον William Carlos Williams: Δεν είναι εύκολο/ να μαθαίνεις τα νέα από τα ποιήματα,/ ωστόσο άνθρωποι πεθαίνουν/ κάθε μέρα δυστυχείς/ από έλλειψη αυτού που βρίσκεται εκεί.