Μια σύντομη ανατομία της μελαγχολίας

Μια σύντομη ανατομία της μελαγχολίας

Η καταβύθιση του Αμερικανού συγγραφέα Ουίλιαμ Στάιρον στο καθημερινό μαρτύριο της κατάθλιψης

3' 12" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

WILLIAM STYRON
Θέα στο σκοτάδι
Χρονικό μιας τρέλας
μτφρ. Π. Ισμυρίδου,
εκδ. Ποταμός, σελ. 128
 
Μια σύντομη ανατομία της μελαγχολίας-1Οπως γράφουν οι ψυχίατροι Ανρί Λο και Τιερί Γκαγιαρντά στο «Η κατάθλιψη» (εκδ. Π. Τραυλός), «η κατάθλιψη είναι ένας πιστός “σύντροφος” της ανθρωπότητας. Η ιστορία της αρχίζει με το χυμώδες μοντέλο της μελαγχολίας, όπως περιγράφεται από τον Ιπποκράτη, πέντε αιώνες προ Χριστού […] Τον Μεσαίωνα […] συχνά συγχέονταν η καταθλιπτική διάθεση και η διαβολική επιρροή». Αυτή η «διαβολική επιρροή» κατέλαβε τον σπουδαίο Αμερικανό συγγραφέα Ουίλιαμ Στάιρον (1925-2006), δημιουργό της συγκλονιστικής «Επιλογής της Σόφι» (επίσης από τις εκδόσεις Ποταμός), σε μια εποχή κατά την οποία απολάμβανε τις δάφνες της συγγραφικής του δόξας, τόσο στην Αμερική όσο και στην Ευρώπη. Διόλου τυχαία, ο υπότιτλος του βιβλίου του Στάιρον είναι «Χρονικό μιας τρέλας».

Ηταν το 1985, όταν ο Στάιρον έφτασε στο χείλος του γκρεμού, σε εκείνο το σημείο όπου με ένα μικρό βηματάκι θα βρισκόταν στην άβυσσο και που χρειαζόταν ένα τεράστιο άλμα για να σωθεί. Τελικώς, έκανε το μεγάλο άλμα και σώθηκε. Την εμπειρία του αυτή τη μετέφερε σε άρθρο που δημοσίευσε στο περιοδικό Vanity Fair το 1989, για να την εκδώσει την επόμενη χρονιά σε βιβλίο, σε εκτενέστερη μορφή.

Ο Στάιρον διηγείται πώς έχασε τον ύπνο του και έγινε λυπομανής. Ακόμα και η απλή καθημερινότητα μετατράπηκε σε ένα πραγματικό μαρτύριο. «Αισθάνομαι την πραγματικότητα με σωματικό πόνο», έγραφε κάποτε ο Καρυωτάκης, για να προσθέσει: «Αλγεβρικές εξισώσεις τα βήματά μου», περιγράφοντας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, και μέσα σε μία μόνο φράση, την κατάσταση που απασχολεί εδώ τον Στάιρον.

Ο Αμερικανός συγγραφέας αναφέρεται επίσης στην επίδραση που είχε πάνω του η γραφή του Καμύ, κυρίως ο «Μύθος του Σισύφου», όπου ο κορυφαίος Γάλλος συγγραφέας πραγματεύεται το θέμα της αυτοκτονίας, ως το θεμελιώδες φιλοσοφικό ζήτημα. Θυμάται επίσης φίλους, επώνυμους και μη, οι οποίοι υπήρξαν «ιδανικοί αυτόχειρες» (από τον Πρίμο Λέβι και τον Τσέζαρε Παβέζε μέχρι τη Βιρτζίνια Γουλφ και άλλους), όπως και τους δικούς του λογοτεχνικούς ήρωες, πολλοί από τους οποίους θέτουν τέρμα στη ζωή τους.

Πέρα από ένα απλό χρονικό, όμως, το σύντομο αυτό και καλαίσθητο εκδοτικά βιβλίο είναι και μια απόπειρα καταγραφής των προβληματισμών του συγγραφέα πάνω σε κλινικά θέματα που σχετίζονται με την κατάθλιψη, όπως επίσης την επιλογή του όρου «κατάθλιψη», τον οποίο ο ίδιος αντιμετωπίζει με σκεπτικισμό, προτιμώντας τη λέξη «μελαγχολία» ή, ακόμα καλύτερα, «θύελλα στον εγκέφαλο».

«Ανεξερεύνητο μυστήριο»

Είτε ως μποντλερικό spleen, είτε ως «καθαρό ennui ή το taedium vitae», κατά τον Ντε Κουίνσι, είτε ως «μέλαινα χολή» του Ιπποκράτη, η κατάθλιψη είναι για τον Στάιρον ένα «ανεξερεύνητο μυστήριο»: αυτό το τρομακτικό αίσθημα όταν συνέρχεσαι από τον νυχτερινό ύπνο και αρχίζεις να υποφέρεις πριν καν ανοίξεις τα βλέφαρά σου· η αίσθηση της απίστευτης διαστολής του χρόνου με αποτέλεσμα να έχεις μια τόσο πλήρη συναίσθηση της ύπαρξής σου (αδύνατο να ξεχαστείς, όπως τα παιδιά μέσα στο παιχνίδι τους) που δεν αισθάνεσαι πια παρά μόνον μια ανεξήγητη αηδία, κι από την άλλη, στις πιο ακατάλληλες στιγμές, να βιώνεις τον χρόνο σαν ένα ιλιγγιώδες βίντεοκλιπ, χωρίς κάποιο ιδιαίτερο λόγο, το άγχος να «χτυπάει κόκκινο» και να ακολουθούν η δυσφορία, η δυσκολία στην αναπνοή, ακόμα και η δύσπνοια. 

Η παντελής απουσία του παρόντος, η κυριαρχία ενός μόνιμα κακοφορμισμένου παρελθόντος και η απειλή του επερχόμενου μέλλοντος: να είσαι ο άνθρωπος της στοιχειωμένης μνήμης, ή της νοσταλγίας, και ο άνθρωπος της προσμονής. Οχι όμως ο άνθρωπος που ζει το παρόν. Η μεθυστική αδράνεια του να κοιτάς για ώρες το ταβάνι, η ευθραυστότητα πανταχού παρούσα, μέσα σου και γύρω σου, και ένας ακατανίκητος φόβος απέναντι στο σώμα σου και στην παραμικρή πάθησή του.

Οχι ότι δεν υπάρχει ένας κάποιος ναρκισσισμός στους καταθλιπτικούς – κυρίως στους κατά φαντασίαν καταθλιπτικούς που συγχέουν την οκνηρία με αυτό το αφόρητο αίσθημα της ανηδονίας: της ανικανότητας να αισθανθείς την παραμικρή ευχαρίστηση.

Με αφοπλιστική ειλικρίνεια και αμεσότητα, ο Στάιρον καταθέτει τη δική του μαρτυρία: μια κάθοδος σε μια προσωπική κόλαση που μας αφορά όλους μας με τον ένα ή τον άλλο τρόπο.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή