Ενώ στα λεγόμενα «βιβλία γνώσεων» γύρω από το 1821 αναγνωρίζουμε χωρίς δυσκολία άριστα δείγματα γραφής από ελληνικές πένες, όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με τα βιβλία μυθοπλασίας για παιδιά και εφήβους για το ίδιο θέμα, τα πράγματα δυσκολεύουν. Η δυσκολία ισχύει βέβαια γενικά και όχι μόνο για τα σχετικά με το 1821 βιβλία. Oσα παιδιά εξακολουθούν να διαβάζουν, θα καταβροχθίσουν με κομμένη την ανάσα την Τζ. Κ. Ρόουλιγκ, τον Ρόαλντ Νταλ, τον Τζον Γριν, θα διασκεδάσουν με τη σπιρτάδα της Aστριντ Λίντργκρεν αλλά και θα απολαύσουν τις παλαιότερες συγγραφείς, την Aλκη Ζέη και τη Ζωρζ Σαρή, σπάνια ωστόσο θα βρουν ανάμεσα στα βιβλία της σύγχρονης ελληνόγλωσσης παραγωγής σφιχτοπλεγμένα και καλοδουλεμένα μυθιστορήματα και νουβέλες.
Το πλούσιο υλικό που θα είχε να προσφέρει στον τομέα αυτό η Ελληνική Επανάσταση, μένει σε μεγάλο βαθμό αναξιοποίητο. Ασφαλώς βαραίνουν καταθλιπτικά η αλλοτινή σχολική-διδακτική ατμόσφαιρα, ο υπερβολικός εξωραϊσμός και ο στόμφος του παρελθόντος. Iσα ίσα, όμως, που η εμφανής πλέον άρνηση αυτών των στερεοτυπικών αντιλήψεων και πρακτικών από τους σύγχρονους συγγραφείς μας, η χειραφέτησή τους που δεν κρύβεται, θα μπορούσε να ανοίξει δυναμικούς δρόμους. Αυτό δεν έχει ακόμα συμβεί.
Ξεχωρίσαμε καλοφτιαγμένες σύντομες αφηγήσεις – όπως και στην πεζογραφία των ενηλίκων, έτσι και εδώ η μικρή φόρμα μάλλον ευνοεί. Αφήσαμε στην άκρη βιβλία καλών προθέσεων και υψηλής εικαστικής αισθητικής, που όμως αδυνατούν να αφηγηθούν μιαν ιστορία με αρχή, μέση και τέλος.
Το χιουμοριστικό μυθιστόρημα του Γιώργου Χατζόπουλου «Νι Πι – Ο τελευταίος πειρατής του Αιγαίου και το νερό της ζωής» (εκδόσεις Πατάκη) ξεκινά με ευρηματικότητα και έξυπνο σενάριο. Κάπου στη μέση όμως χάνεται αδικαιολόγητα για να ξαναβρεί και πάλι, λίγο πριν από το τέλος, το αρχικό αφηγηματικό του σφρίγος.
Εμπειρη αφηγήτρια η Αγγελική Δαρλάση, που μας έδωσε άλλοτε τους αξεπέραστους «Ονειροφύλακες», είχε την καλή ιδέα να φτιάξει μικρές ιστορίες από την παιδική ηλικία πέντε ηρώων. Ο Θοδωρής (Κολοκοτρώνης), η Λασκαρίνα (Μπουμπουλίνα), ο Γιώργης (Καραϊσκάκης), ο Κωσταντής (Κανάρης), η Μαντώ (Μαυρογένους) γίνονται για λίγες σελίδες ορατοί σε ηλικίες τρυφερές, σε χρόνια άγρια («Οι αγωνιστές του 1821», Μεταίχμιο).
Εκείνος ο σπαραχτικός αποσυνάγωγος Γιώργης (Καραϊσκάκης) ανοίγει την όρεξη για κάτι περισσότερο – άραγε θα το δούμε να γράφεται ποτέ; 21+1 συγγραφείς και εικονογράφοι δούλεψαν με κέφι για ένα έξυπνο και πρωτότυπο βιβλίο («21+1 συγγραφείς γράφουν / καλλιτέχνες εικονογραφούν για το 1821», Παπαδόπουλος) που επιμελήθηκαν οι Μαρίζα Ντεκάστρο και Ελένη Σβορώνου.
Είκοσι δύο συντομότατες ιστορίες, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται και δύο κόμιξ, φωτίζουν υποδειγματικά την εποχή της Επανάστασης, με τη βοήθεια εξαιρετικών εικονογραφήσεων. Στιγμιότυπα, τσαχπινιά, πρωτοτυπία, ασφαλώς θα τραβήξουν την προσοχή των νεαρών αναγνωστ(ρι)ών. Παραδείγματος χάριν ο νεαρός Γκρέγκορυ Κάρας (εκ του Καραϊσκάκης), προπονητής της εθνικής ομάδας εφήβων της αμερικανικής Σαμόα (Κουτσάκης-Μπουλούμπασης) «τα σπάει»!
Δροσερή και η νουβέλα της Ιφιγένειας Μαστρογιάννη («Ο ποιητής και η σφραγίδα της ελευθερίας», Καλέντης) που διαδραματίζεται στο Συρράκο των Τζουμέρκων με αναφορά στον Κώστα Κρυστάλλη – όχι λοιπόν ευθέως στην Επανάσταση του ’21 αλλά στον έντονο και ποιητικό απόηχό της.
Τη διαφορά κάνει η νουβέλα της δεινής αφηγήτριας Λίλης Λαμπρέλλη με ήρωα έναν έφηβο «γιελεκτσή» στο πολιορκημένο Μεσολόγγι («Εντεκα μέρες του Απρίλη 1826», Πατάκη). Η Λαμπρέλλη αφηγείται καταστάσεις οριακές καταφέρνοντας να μη χώσει κάτω από το χαλί πράγματα σχεδόν ανείπωτα.
Το ύφος της, βέβαια, είναι εκείνο της παραδοσιακής αφηγήτριας-παραμυθούς. Αυτή είναι και η δύναμή της που εδώ ταιριάζει γάντι, επιτρέποντάς της να πατήσει γερά πάνω στις πηγές και να τις ενσωματώσει δημιουργικά. Αν υπάρχει χώρος στην ψυχή των νέων για αυτή την τόσο αφτιασίδωτη εκδοχή της Πολιορκίας του Μεσολογγίου, δικαιούμαστε να αισιοδοξούμε.
Σταθερή αξία παραμένει για τους λάτρεις του ο παλιός καλός Βερν με το «Αιγαίο στις φλόγες» (Μεταίχμιο), συνδέοντας την πραγματική ιστορία, λίγο μετά τη ναυμαχία του Ναυαρίνου, με ένα φανταστικό γαλλο-κερκυραϊκό ρομάντσο υπό τη σκοτεινή σκιά τού, επίσης φανταστικού, πειρατή Σακρατίφ.
Τέλος, ο πολυγραφότατος Ρουμελιώτης Τάκης Λάππας (1904-1995) –αρκετοί από μας μεγαλώσαμε με τις βιογραφίες του των ηρώων του 1821 σε περασμένες δεκαετίες– παραμένει ελκυστικός με την ορμή και τη γνώση του («Η κατάρα της μάνας» και «Παπαφλέσσας», Πατάκη).