LINN ULLMANN
Ανησυχία
μτφρ. Χίλντα Παπαδημητρίου
εκδ. Μεταίχμιο, σελ. 462
Είναι μερικοί άνθρωποι που τους ξέρουμε δεκαετίες (εκείνοι δεν μας ξέρουν). Τι απέγινε η ωραία νεαρή που είχαμε συναντήσει οι Eλληνες δημοσιογράφοι σε μια συνέντευξη Τύπου στην Αθήνα το 1985; Η κούκλα με τα μακριά λεπτά πόδια ήταν η Λιν Ούλμαν που συνόδευε τον πατέρα της, η κόρη του Μπέργκμαν και της Λιβ Ούλμαν. Τι σημαίνει να είσαι παιδί του δημιουργού και της ηθοποιού του αριστουργήματος «Σκηνές από ένα γάμο» και της ανεπανάληπτης «Περσόνα»; Πώς μεγαλώνεις, πώς δημιουργείς τον εαυτό σου, πώς γίνεσαι πεζογράφος;
Η «Ανησυχία» είναι το πέμπτο μυθιστόρημά της και ήδη συνοδεύεται από βραβεία, υποψηφιότητες βραβείων και διθυραμβικές κριτικές γνωστών ονομάτων στις βιβλιοκριτικές στήλες έγκυρων εντύπων. Στα σαράντα της χρόνια η Λιν Ούλμαν ξεκίνησε να μαγνητοφωνήσει συζητήσεις με τον πατέρα της προκειμένου να γράψουν μαζί ένα βιβλίο για τα γηρατειά. Το σχεδίαζαν δύο χρόνια, όταν όμως ήρθε η ώρα της πράξης η συγγραφέας διαπιστώνει ξαφνικά πως έχει μπροστά της έναν άνθρωπο που σειρά ισχαιμικών επεισοδίων τον δυσκολεύουν να συγκεντρωθεί και να μιλήσει. Υστερα από μερικές ώρες μαγνητοφωνήσεων το σχέδιο εγκαταλείπεται. Ετσι ή αλλιώς ο Μπέργκμαν πεθαίνει λίγους μήνες αργότερα, στα ογδόντα εννέα του χρόνια. Αφού περάσει αρκετός καιρός, η κόρη ξαναπιάνει το υλικό και τώρα δημιουργεί κάτι άλλο. Είναι ένα αυτοβιογραφικό έργο για τον πατέρα της, για τη μητέρα της και για το Χάμαρς, τον τόπο των παιδικών καλοκαιριών στο διάσημο νησί Φόρε, όπου ο Μπέργκμαν απομονώθηκε τις ύστερες δεκαετίες της ζωής του.
Σκέφτομαι πως το κριτήριο για να αποτιμήσει κανείς την ποιότητα ενός τέτοιου έργου είναι να αποφασίσει κατά πόσον θα το διάβαζε με το ίδιο ενδιαφέρον αν στη θέση του πατέρα και της μητέρας δεν ήταν προσωπικότητες των οποίων η ζωή συνεγείρει τη φαντασία και την περιέργειά μας. Θα είχε άραγε το ίδιο ενδιαφέρον αν αφορούσε έναν οποιονδήποτε γηράσκοντα πατέρα και όχι τον μεγάλο Μπέργκμαν –πατέρα εννέα παιδιών και άνδρα πέντε συζύγων– καθώς και τη μούσα του, τη μαγική, μυθική Λιβ Ούλμαν;
Η «Ανησυχία» είναι ένα κείμενο που προχωράει αμφίδρομα στον χρόνο και όπου η αφηγήτρια αναφέρεται στον εαυτό της πότε στο πρώτο και πότε στο τρίτο πρόσωπο. Με θέμα-καμβά την ανησυχία για τον θάνατο, την ανησυχία για την απροσδόκητη καταστροφή, την ανησυχία με άλλα λόγια ως εμμονή, περιέχει πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τους δύο γονείς και πολλές λυρικές εξάρσεις. Δεν είναι όμως ούτε οι πληροφορίες ούτε οι λυρικές εξάρσεις τα καλύτερα κομμάτια του. (Κάποιες πληροφορίες θα μπορούσαν μάλιστα να λείπουν, μερικές πολύ ιδιωτικές στιγμές, όπως λόγου χάρη το ψυχορράγημα του Μπέργκμαν, γιατί τότε ο άνθρωπος γίνεται ιερός, καθώς μπορεί να μεταμορφωθεί στο θηρίο που φέρει εντός του.)
Οι καλύτερες στιγμές του έργου είναι εκείνα τα κομμάτια όπου η συγγραφέας μιλάει για τον εαυτό της – για αυτό το ήσυχο, καλόβολο παιδάκι στο σπίτι του πατέρα της, για την άτακτη, ανήσυχη μικρή η οποία παθαίνει κρίσεις πανικού όταν η μητέρα της δεν βρίσκεται κοντά της. Είναι ακόμα οι στιγμές της εφηβείας, όταν οι συνθήκες αντιστρέφονται· τώρα πια η μητέρα προσπαθεί να μην αφήσει την κόρη της να φύγει, για να παραμείνει παντοτινά το μικρό κοριτσάκι της. Είναι, τέλος, οι στιγμές όπου περιγράφει τη ζωή με τη δική της οικογένεια, τον σύζυγο και τα παιδιά της. Κι εγώ, τέλος, ανακαλύπτω πως είχα άδικο… Ο χαρακτηρισμός «Λολίτα» που επιφύλαξε Ελληνίδα δημοσιογράφος στη Λιν Ούλμαν το 1985 με είχε σκανδαλίσει (πόσο απερίσκεπτοι γινόμαστε κρίνοντας κάποιον μόνον απ’ την εμφάνισή του…). Για να πληροφορηθώ απ’ τη αυτοβιογραφία πως ναι, στα δεκαπέντε της η Λιν Ούλμαν υπήρξε μια κανονική Λολίτα…