ΝΤΟΝΑΛΝΤ ΚΙΡΣ – ΟΓΚΙ ΟΓΚΑΣ
Κυνηγοί φαρμάκων – Η απίθανη αναζήτηση για την ανακάλυψη νέων γιατρικών
μτφρ. Αγορίτσα Μπακοδήμου
επιμ. Ιωάννης Παπαδόγγονας
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2021, σελ. 272
Οπως είπε το 1900 ο Γερμανός Πάουλ Ερλιχ, θεμελιωτής της σύγχρονης φαρμακολογίας, ο κυνηγός φαρμάκων χρειάζεται «τα τέσσερα G»: Geld (χρήματα), Geduld (υπομονή), Geschick (εφευρετικότητα) και Gluck (τύχη). Η συνταγή αυτή βασίστηκε στην εμπειρία του Ερλιχ, όταν προσπαθούσε να βρει εκείνη τη μοναδική ουσία που θα θεράπευε την ανθρωπότητα από την τυραννική σύφιλη. Ο συγγραφέας του βιβλίου, δρ Ντόναλντ Κιρς, επιστημονικό στέλεχος πολλών γνωστών φαρμακοβιομηχανιών τα τελευταία τριάντα χρόνια, παρουσιάζει εδώ την περιπέτεια αναζήτησης γιατρικών από τη νεολιθική εποχή μέχρι τις μέρες μας. Βρισκόμαστε στο 1991. Πεζοπόροι ανακαλύπτουν τυχαία στις Ιταλικές Αλπεις το μουμιοποιημένο από τον πάγο σώμα ενός άντρα, που είχε πεθάνει γύρω στο 3300 π.Χ. Ο Οτζι (έτσι τον ονόμασαν οι επιστήμονες που τον ξεπάγωσαν) είχε μολυνθεί από εντερικά παράσιτα (τρίχουροι). Ανάμεσα σε δύο λωρίδες προβιάς δεμένες στο παντελόνι του βρέθηκαν κάτι παράξενοι βολβοί, ένα είδος μύκητα σημύδας που διαθέτει αντιβιοτικές και αντιαιμορραγικές ιδιότητες. Ο Οτζι θεωρείται ο πρώτος κυνηγός φαρμάκων: ένας άνθρωπος που μέσω δοκιμής και σφάλματος είχε καταφέρει από καθαρή τύχη να καταπραΰνει τον σωματικό του πόνο.
Το 1844, ο Γουίλιαμ Τ. Τζ. Μόρτον, οδοντίατρος στη Βοστώνη, τόλμησε να φανταστεί την πιθανότητα εγχείρησης χωρίς το μαρτύριο του νυστεριού που κόβει τους μυς. Μέχρι τότε, το αλκοόλ, το όπιο, ο αιμοστατικός ιμάντας ή ακόμη και ένα σφοδρό χτύπημα στο κεφάλι είχαν αποδειχθεί ανεπαρκείς μέθοδοι άμβλυνσης των αισθήσεων. Αφού πειραματίστηκε με σκεύασμα αιθέρα στον σκύλο του, σε μια κότα και μερικά χρυσόψαρα, πρόσεξε ότι περιέπεσαν σε κατάσταση νάρκωσης και μετά συνήλθαν, χωρίς κάποια αξιοσημείωτη παρενέργεια. Κατόπιν, εκτέλεσε την πρώτη παγκοσμίως ανώδυνη εξαγωγή δοντιού. Ο Μόρτον συμφώνησε να χορηγήσει αιθέρα, μέσω μιας γυάλινης κατασκευής του, σε μια δημόσια χειρουργική επέμβαση σε αμφιθέατρο του Γενικού Νοσοκομείου της Μασαχουσέτης. Ο ασθενής δεν παρουσίασε καμία αντίδραση όταν το νυστέρι χώθηκε βαθιά στο σώμα του. Παρ’ όλα αυτά, το αργό ανεβοκατέβασμα του στήθους αποδείκνυε ότι ήταν ζωντανός και ανέπνεε. Το ακροατήριο έμεινε άφωνο από το δέος. Η «θαυματουργή» ουσία του αιθέρα, με κάποιο τρόπο, διέκοπτε τη συνειδητότητα του νου, αλλά άφηνε ανεπηρέαστες τις φυσιολογικές λειτουργίες του σώματος. Ο αιθέρας παράχθηκε μαζικά από την αμερικανική εταιρεία Squibb, που εισήγαγε τη βιομηχανική παρασκευή και τυποποίηση των φαρμάκων.
Στα τέλη του 19ου αιώνα, οι εταιρείες χρωστικών ανακάλυψαν ότι τροποποιώντας τον χημικό τύπο ενός χρώματος μπορούσαν να δημιουργήσουν εύκολα κάποιο άλλο χρώμα (π.χ. προσθέτοντας μερικά άτομα σε ένα μόριο κόκκινου παρήγαν αποχρώσεις του λουλακί, του βυσσινί ή του ιώδους). Το 1888, η εταιρεία Bayer & Co., από τις πλέον επιτυχημένες εταιρείες χρωστικών, ίδρυσε το Τμήμα Φαρμακευτικής Ερευνας, αναζητώντας χαρισματικούς χημικούς, ώστε να αξιοποιήσει τις γνώσεις της συνθετικής χημείας και να μεταπηδήσει από τα χρώματα στα φάρμακα. Ετσι, η Bayer με τη σωστή χημική τροποποίηση εφηύρε το πρώτο αντιφλεγμονώδες συνθετικό φάρμακο που προερχόταν από εκχυλίσματα φυτών, την ασπιρίνη. Η παγκόσμια δημοτικότητα της ασπιρίνης αυξήθηκε όταν καθιερώθηκε ως αγωγή στη διάρκεια της πανδημίας της ισπανικής γρίπης του 1918.
Το Ιερό Δισκοπότηρο στις αρχές του 20ού αιώνα ήταν η ανακάλυψη θεραπειών των μολυσματικών ασθενειών. Ο Σέλμαν Αμπραχαμ Γουάκσμαν, με πτυχίο γεωπονικής από το Κολέγιο Ράτγκερς του Νιου Τζέρσεϊ (1915), αναρωτήθηκε αν οι στρεπτομύκητες που μελετούσε στο χώμα θα μπορούσαν να σκοτώσουν τα βακτήρια της φυματίωσης που είχε αποτύχει να τιθασεύσει η πενικιλίνη. Το 1943, η ομάδα του Γουάκσμαν ανακάλυψε τη στρεπτομυκίνη, η οποία αναπτύχθηκε το 1949 από τη Merck σε εμπορικό προϊόν και αποτέλεσε την πρώτη θεραπεία για τη φυματίωση με αντιβίωση.
Ο δρ Τζον Ροκ, ένας πιστός καθολικός γυναικολόγος της Ιατρικής Σχολής του Χάρβαρντ, είχε δει τα σοβαρά προβλήματα υγείας που προκαλούσε σε μια γυναίκα η χωρίς όρια τεκνοποίηση. Μαζί με τον Γκρέγκορι Πίνκους, έναν συκοφαντημένο Εβραίο που μπορούσε να αναστείλει άμεσα την ωορρηξία των κουνελιών στο εργαστήριό του, κατάφεραν τον Φεβρουάριο του 1961 να πείσουν την εταιρεία Searle να κυκλοφορήσει εμπορικά τη ρηξικέλευθη ανακάλυψή τους: ένα αντισυλληπτικό που θα το λάμβαναν οι γυναίκες από το στόμα για να ελέγξουν τη γονιμότητά τους, το γνωστό «χάπι».
Οι μυστήριες διεργασίες της ανθρώπινης φυσιολογίας και οι σωτήριες επιδράσεις των φαρμακευτικών ουσιών βρίσκονται στον πυρήνα μιας συναρπαστικής και επίκαιρης όσο ποτέ εξερεύνησης.