Νίκος Διακουλάκης, Σπύρος Καβουνίδης, Νίκος Κουτρέτσης, Γιάννης Μαρούκης, Γιάννης Μεϊμάρογλου, Λάμπης Ντόλκας, Βασίλης Στεφανής,
Δημήτρης Κ. Ψυχογιός
Διαδρομές
εκδ. Επίκεντρο, 2021, σελ. 281
Η αντίσταση κατά της χούντας των συνταγματαρχών (1967-1974) αποτελεί –εν πολλοίς– μια terra incognita της Ιστοριογραφίας. Μια απλή σύγκριση δείχνει τη διαφορά: Η βιβλιογραφία για την Εθνική Αντίσταση του 1941-1944 απαριθμεί εκατοντάδες τίτλους και με την προσθήκη των εκδόσεων για επιμέρους τοπικές ιστορίες και μαρτυρίες, φτάνουμε τις χιλιάδες τόμους.
Αντίθετα, για την Αντίσταση από το 1967 ώς το 1974 αρκεί ένα μικρό μέρος της βιβλιοθήκης σας για να στεγάσει τις σχετικές εκδόσεις. Και μάλιστα η πλειοψηφία των τίτλων αφορά το φοιτητικό κίνημα του 1972-1974 και την εξέγερση του Πολυτεχνείου το 1973.
Το βιβλίο «Διαδρομές» είναι οι προσωπικές καταθέσεις – μαρτυρίες οκτώ προσώπων που αγωνίστηκαν κατά της χούντας και κατέβαλαν και το τίμημα αυτής της δράσης: με συλλήψεις, βασανιστήρια, φυλακή οι περισσότεροι, με διώξεις, όλοι. Οι Νίκος Διακουλάκης, Σπύρος Καβουνίδης, Νίκος Κουτρέτσης, Γιάννης Μαρούκης, Γιάννης Μεϊμάρογλου, Λάμπης Ντόλκας, Βασίλης Στεφανής και Δημήτρης Ψυχογιός είναι οι συν-συγγραφείς των «Διαδρομών», «του 60 και 70 εκδρομείς», όπως συχνά αυτοπροσδιορίζονται. Βεβαίως η μαρτυρία τους επεκτείνεται και σε όλη τη μεταπολιτευτική περίοδο έως σήμερα.
Οι «Διαδρομές» είναι βιβλίο ιδιαίτερης αξίας. Πριν απ’ όλα γιατί διαφορετικοί και άγνωστοι μεταξύ τους άνθρωποι, σε διαφορετικές οργανώσεις και κόμματα (τότε), συμπίπτουν (και οι οκτώ) σε ένα κοινό ήθος γραφής που αντανακλά ένα κοινό ήθος ζωής. Τα κείμενα αυτά δείχνουν ότι η πρωταρχική αφετηρία του αιτήματος της ελευθερίας του ανθρώπου και του πολίτη δεν βρίσκεται ούτε αποκτάται από τις επιταγές μιας ιδεολογίας, αλλά από έναν εσωτερικό αδιαπραγμάτευτο αξιακό πυρήνα που μεταβάλλεται σε κατηγορική προσταγή αξιοπρέπειας στη στάση ζωής. Μιας ζωής που να αξίζει να τη ζήσει κανείς. Γιατί είναι ζωή που διακινδυνεύεις, όχι για κάποιο προσωπικό όφελος αλλά για αρχές και αξίες που αφορούν την κοινωνία και τους συνανθρώπους σου.
Από αυτή την πλευρά το βιβλίο είναι πολύτιμο όχι μόνον για τον ιστορικό, αλλά για κάθε πολίτη, ιδιαίτερα τους νέους. Γιατί οι «Διαδρομές» δρουν σαν εμβόλιο ενάντια στον γενικευμένο κυνισμό της εποχής.
Ταυτόχρονα, χωρίς –ίσως– να ήταν στον σχεδιασμό του εκδότη ή της παρέας των συγγραφέων, όταν αποφάσιζαν το βιβλίο, οι «Διαδρομές» βοηθούν αποφασιστικά την ιστορική έρευνα με δύο χρήσιμες μεθοδολογικές παραδοχές.
Η αντίσταση του 1967-1974 χωρίζεται σε δύο σαφείς περιόδους (άσχετα αν οργανώσεις και πρόσωπα κινούνται και στις δύο). Πρώτη περίοδος είναι το 1967-1972, όπου η Αντίσταση εκδηλώνεται μόνον μέσα από τη δράση οργανώσεων. Οι οργανώσεις αυτές, που στην πλειοψηφία τους εξαρθρώνονται από την Ασφάλεια, αριθμούν λίγες εκατοντάδες μέλη και με τον περίγυρό τους εμπλέκουν λίγες χιλιάδες ανθρώπους στον αντιδικτατορικό αγώνα. Τέσσερις από τους συγγραφείς ανήκουν σε αυτή την κατηγορία αγωνιστών. Η δράση αυτών των ανθρώπων συντήρησε «τη φωτιά κάτω από τη στάχτη» κατά την έξοχη διατύπωση του Στάινμπεκ για την αντίσταση κατά του ναζισμού. Και από αυτή τη φωτιά ξεπήδησε το φοιτητικό κίνημα και η λαϊκή οργή στην εξέγερση του Πολυτεχνείου.
Η δεύτερη περίοδος, το 1972-1974, χαρακτηρίζεται από την ανάπτυξη του μαζικού φοιτητικού κινήματος. Οι τέσσερις συγγραφείς που πρωταγωνιστούν σε αυτή την περίοδο, καταγράφουν με ενάργεια τις μορφές αυτού του αγώνα και το κλίμα ανάμεσα στους αγωνιζόμενους φοιτητές. Είναι η περίφημη «Γενιά του Πολυτεχνείου», για την οποία οι συγγραφείς αποφεύγουν κάθε μορφή μυθοποίησης. Από την ανάγνωση των μαρτυριών των τεσσάρων αγωνιστών του φοιτητικού κινήματος προκύπτει μια πρόσθετη πρόκληση για τους ιστορικούς και τους πολιτικούς επιστήμονες. Ακόμα και το μαζικό φοιτητικό κίνημα συναριθμούσε πραγματικά λίγες χιλιάδες ενεργούς φοιτητές στις δράσεις του.
Η «κολυμβήθρα του Σιλωάμ»
Πώς λοιπόν και από πού προέκυψαν οι εκατοντάδες χιλιάδες «αγωνιστές» του αντιδικτατορικού αγώνα και του φοιτητικού κινήματος που στελέχωσαν τα κόμματα και «σφράγισαν» τη Μεταπολίτευση, ιδίως ως «Γενιά του Πολυτεχνείου»;
H απάντηση είναι μάλλον κοινότοπα δυσάρεστη και απλή: τα κόμματα έδρασαν ως κολυμβήθρα του Σιλωάμ για τους απόντες. Οι οποίοι, αφού περίμεναν κάποιοι άλλοι να βγάλουν το φίδι από την τρύπα, ήλθαν ομαδικά να εκπροσωπήσουν την τρύπα.
Το βιβλίο «Διαδρομές» είναι εξαίρετο για πολλούς λόγους. Αποκαθιστά τα πράγματα στο μέτρο τους, καταθέτοντας την ιστορική αλήθεια. Και αποδομεί τους μύθους των απόντων, οδηγώντας τους στη «μαύρη τρύπα» της ιστορικής ανυπαρξίας τους.
* Ο κ. Πέτρος Ευθυμίου μετείχε στην Αντίσταση το 1967-1974.