ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΡΥΔΑΚΗΣ
Καυτό μέλι
εκδ. Ευρασία – Στιγμός, σελ. 576
Ο Σπύρος Καρυδάκης, μεταφράζοντας και σχολιάζοντας «ερωτολογικά», όπως ο ίδιος λέει, την αρχαία ελληνική ποίηση με θέμα τον έρωτα ανδρών για άνδρες, επιχειρεί, με μια χειρονομία καθολικού πάθους, να υποστηρίξει ταυτόχρονα την προσφορά της αναγνωστικής απόλαυσης και το μαχητικό επιχείρημα στο πεδίο των ιδεών. Το έργο εμφανίζει αρετές και μειονεκτήματα που ανταποκρίνονται σε μια τέτοιας φιλοδοξίας στόχευση. Συγκροτείται και δομείται με τρόπο που δηλώνει περισσότερο την πρόθεση να παρασύρει τον αναγνώστη στην ευχαρίστηση και στη μάχη, και λιγότερο μια συστηματική προσέγγιση. Εστω όμως και για τον όγκο της πληροφορίας, αξίζει οπωσδήποτε να το έχουμε στη βιβλιοθήκη μας.
Κάτι παραπάνω από 400 ποιήματα, ανώνυμοι και επώνυμοι αρχαίοι ποιητές, συμπεριλαμβανομένων εκτενών ομηρικών αποσπασμάτων, προσφέρουν το απολαυστικό πανόραμα ενός κόσμου που ζει τον έρωτα. Στην εισαγωγή του, ο Καρυδάκης προτείνει να διαβάσουμε την ποίηση αυτή στη σύγκρουσή της με τον «ολοκληρωτισμό» που, όπως λέει, «απειλεί στις μέρες μας και στη χώρα μας την ύπαρξη και των στοιχειωδέστερων ατομικών δικαιωμάτων». Υποστηρίζει ακόμη ότι θα φέρει στο φως μια «αλήθεια γύρω από την αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων για τον έρωτα μεταξύ ανδρών, ο οποίος αναιρεί τη βασική προϋπόθεση της πατριαρχίας, αυτήν της ψυχικής απολυταρχίας του ανδρικού φύλου». Η αλήθεια αυτή είναι, πιστεύει, «ένα καλό διαβρωτικό οξύ εναντίον της μπετονένιας ιστορίας και των μπετονένιων ανθρώπων». Κανείς δεν αμφιβάλλει ότι η καλή τέχνη και ο αληθινός έρωτας είναι πάντοτε και εκ φύσεως ανατρεπτικά, αντι-ολοκληρωτικά. Δικαιούμαστε ωστόσο να αναρωτηθούμε κατά πόσον κάποια ενιαία αρχαία αλήθεια –δεν κατάφερα να τη διακρίνω ούτε στα ποιήματα ούτε στη μελέτη του– μπορεί να αναιρέσει μια συνθήκη πράγματι εντυπωσιακά «μπετονένια», όπως η πατριαρχία. Στις μέρες μας και στη χώρα μας έχουμε, πάντως, την ελευθερία να διαβάζουμε και να συζητάμε βιβλία όπως αυτό, που ενέπνευσε σεβασμό και ευμενή σχόλια εκ μέρους της κριτικής ήδη το 2013, όταν κυκλοφόρησε ως αυτοέκδοση. Σήμερα δημοσιεύεται πλέον σε έναν καλαίσθητο τόμο των εκδόσεων Ευρασία-Στιγμός και εξακολουθεί, από όσο γνωρίζω, να απολαμβάνει τον έπαινο στη δημόσια συζήτηση.
Η μετάφραση του Καρυδάκη (συμπαρατίθενται τα πρωτότυπα) επιχειρεί να δημιουργήσει ένα είδος τραγουδιών, που στο αυτί του σημερινού αναγνώστη θα ηχούν οικεία και ελκυστικά. Ετσι θα μεταφράσει συχνά ελεύθερα ή ερμηνευτικά, ενώ στον βωμό του ίδιου στόχου ο Αιακίδης και ο Μενοιτιάδης θα γίνουν στα νέα ελληνικά Αχιλλέας και Πάτροκλος (7), η κνήμη θα γίνει μπούτι (60) αλλά και η σκολιά εκηβολία θα γίνει (μάλλον ανεξήγητα) άγρια τηλεβολή (66). Θα χρησιμοποιηθούν πολύ εύστοχα σύγχρονες λέξεις όπως «γκράφιτι» (για να αποδώσουν την αρχαία εκδοχή του σκαλίσματος κειμένου που αποδίδεται για πάντα στην κοινή θέα) και «τραβέστω»· θα παραμείνει ερωτηματικό γιατί η «φιλέφηβος» μεταφράζεται «ολόιδια έφηβος» (113).
Το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου (σελ. 215-516) αφιερώνεται σε ό,τι ο Καρυδάκης αποκαλεί «ερωτολογικό σχολιασμό». Πρόκειται για εκτενή, εμβριθή, κριτικά σχόλια σχετικά με όλο το φάσμα των ερωτικών πρακτικών της αρχαιότητας, ενώ κατά σημεία παίρνει το πάνω χέρι και η βοτανολογία, όπως στην περίπτωση του Υάκινθου. Ενας αυστηρός αναγνώστης θα παρατηρήσει ότι παρουσιάζεται εδώ μια φιλόδοξη πραγματεία καμουφλαρισμένη ως σχόλιο, ενώ μάλλον ανάποδα θα έπρεπε να γίνει η δουλειά. Να διανθιζόταν δηλαδή η πραγματεία από στίχους που θα λειτουργούσαν (και) τεκμηριωτικά. Αυτό θα επέτρεπε αφενός αναγνωστική απόλαυση, αφετέρου θα εξέθετε καθαρότερα σε διάλογο και κριτική προσέγγιση τα επιχειρήματα.