Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών – επιτομή
Εισαγωγή, επιλογή κειμένων και μετάφραση: π. Χρυσόστομος Τύμπας
εκδ. Αρμός
Βρισκόμαστε στο 1782, λίγα χρόνια πριν από τον Μεγάλο Ξεσηκωμό του 1821, στη Βενετία. Εκεί στο τυπογραφείο του Αντώνιο Βόρτολι εκδίδεται με πρωτοβουλία των αγίων Μακαρίου Κορίνθου και Νικοδήμου Αγιορείτη μία ογκώδης συλλογή με κείμενα 36 εκκλησιαστικών πατέρων, οι οποίοι έζησαν και έδρασαν σε διάστημα 10 αιώνων, από τον 4ο έως τον 14ο. Η συλλογή αυτή, στην οποία –αξίζει να σημειωθεί– δεν αναγράφονταν τα ονόματα των επιμελητών και εκδοτών της, είναι η γνωστή σε όλους μας «Φιλοκαλία των ιερών νηπτικών…», ένα έργο με ευρεία διάδοση όχι μόνο μεταξύ των ορθόδοξων λαών, αλλά και μεταξύ των Ευρωπαίων. Για παράδειγμα σας αναφέρω ότι το 1979 έγινε η πρώτη πλήρης μετάφρασή της στην αγγλική (τέσσερις τόμοι) «The Philokalia, vol. I-IV. The Complete Text, Translated from Greek…», ενώ ήδη κυκλοφορεί και η δεκάτομη έκδοσή της στη Ρουμανία.
Πρόσφατα οι εκδόσεις Αρμός προχώρησαν στην έκδοση μιας «Επιτομής» του σημαντικού αυτού έργου, ικανοποιώντας την ανάγκη για «μία συμπερίληψη των αξιολογότερων κειμένων σε ένα μικρότερο και εύληπτο τόμο». Ο αρχιμ. Χρυσόστομος Τύμπας ήταν αυτός που ανέλαβε να φέρει σε πέρας το δύσκολο έργο της επιλογής εκείνων των «φιλοκαλικών» κειμένων, τα οποία θα αναδείκνυαν την αξία του έργου και δεν θα αλλοίωναν τον χαρακτήρα του, καλύπτοντας κατά το δυνατόν περισσότερα θέματα και τροφοδοτώντας τις βασικές γνωσιολογικές ανάγκες του αναγνώστη-πιστού για τον κόσμο, τον Θεό, τον άνθρωπο κ.λπ. Δεν έφθανε όμως μόνον η επιλογή των κειμένων· απαιτούνταν και η απόδοσή τους στη νέα ελληνική, ώστε ο αναγνώστης να πλησιάσει ακόμη περισσότερο τα κείμενα αυτά. Και ομολογουμένως η μεταφραστική απόπειρα είναι εξαιρετική και αποκαλύπτει το πνευματικό κάλλος αλλά και τη θεολογική και φιλοσοφική αξία των κειμένων.
Στη «Φιλοκαλία» ο αναγνώστης συναντάται με την αγάπη του ανθρώπου προς το κάλλος και με την ανεξάντλητη πνευματική ηδονή που προέρχεται από την κοινωνία με τον Θεό. Οι νηπτικοί (νήψις=εγρήγορση και πνευματική αναζήτηση) πατέρες προτείνουν συγκεκριμένους τρόπους με τους οποίους ο άνθρωπος θα γνωρίσει τον Θεό· την επαγρύπνηση στις διάφορες επιθέσεις των σκοτεινών πνευμάτων, τη διατήρηση της καρδιάς σε κατάσταση ησυχίας και προσευχής, την αίτηση με πνεύμα ταπείνωσης προς τον Θεό για βοήθεια και την αδιάλειπτη μνήμη του θανάτου.
Διαβάζοντας με προσοχή τα θεόπνευστα «φιλοκαλικά» κείμενα, ο αναγνώστης βρίσκει διεξόδους από τον εγκλωβισμό του στον σύγχρονο τρόπο ζωής και απελευθερώνεται από κάθε είδους δεσμό με τις γήινες απολαύσεις. Ελεύθερος πια –μέσω της εσωτερικής ενδοσκόπησης και πνευματικής άσκησης– ανακαλύπτει «την ωραιότητα της θείας καταβολής του και ανάγεται βαθμηδόν στο κάλλος του Θεού», όπως εύστοχα τονίζεται στην εισαγωγή.
Για να κατανοήσουμε την ομορφιά και την αξία της «Φιλοκαλίας», παραθέτω ένα ενδεικτικό παράδειγμα, σε μετάφραση πάντοτε του αρχιμ. Χρυσόστομου, αντλημένο από τον «Λόγον ασκητικόν» του Διαδόχου επισκόπου Φωτικής: «Σε κάθε πνευματική θεωρία ας ηγείται η πίστη, η ελπίδα και η αγάπη. Οι πρώτες μας διδάσκουν να καταφρονούμε τα ορατά αγαθά· η αγάπη όμως συνάπτει την ίδια την ψυχή με τις αρετές του Θεού και ψηλαφά τον αόρατο μέσα από τη νοερή αίσθηση της ψυχής».
Διαβάζοντας τα «φιλοκαλικά» κείμενα της «Επιτομής», ανοίγεται διάπλατα ο δρόμος του εσωτερικού διαλόγου, του διαλόγου με τον εαυτό μας και τον Θεό.
* Ο κ. Χαράλαμπος Β. Στεργιούλης είναι μεταδιδακτορικός ερευνητής ΑΠΘ, φιλόλογος στα Ιδιωτικά Εκπαιδευτήρια Ν. Μπακογιάννη.