Γεννήθηκε σε μία από τις χειρότερες πολιτικές κρίσεις στο Μεξικό και μεγάλωσε σε μια χώρα που, όπως λέει η ίδια, η αστυνομία ξυλοφόρτωνε τους εφήβους για την παραμικρή αταξία. Οταν ήταν μικρή έφτιαχνε κόμικς, παρακολουθούσε αμερικανικές αστυνομικές σειρές στην τηλεόραση, μάθαινε για την πτώση του Τείχους του Βερολίνου και τον πόλεμο στον Κόλπο. Η Φερνάντα Μελτσόρ έγινε εντέλει συγγραφέας. «Γράφω γι’ αυτά που μου γίνονται εμμονή, που με ταράζουν. Και το κάνω μέσω της μυθοπλασίας, γιατί είναι ο μόνος τρόπος να προσεγγίσω την πραγματικότητα με ειλικρίνεια», λέει στην «Κ».
Φέτος γίνεται 40 χρόνων, και ήδη έχει αναγνωρισθεί ως μία από τις πιο δυνατές και πρωτότυπες λογοτεχνικές φωνές της Λατινικής Αμερικής. Η γραφή της είναι ιλιγγιώδης, σκληρή, ένας σύγχρονος, «βρώμικος» μαγικός ρεαλισμός. Το πρώτο της μυθιστόρημα «Η εποχή των τυφώνων» (μτφρ. Αγγελική Βασιλάκου, εκδ. Δώμα) έγινε τεράστια εκδοτική επιτυχία στο Μεξικό και της άνοιξε τον δρόμο ευρύτατης αναγνώρισης. Η ίδια συνυπογράφει ακόμη μία εξαιρετική δουλειά, το σενάριο της τηλεοπτικής μίνι σειράς «Somos» (Netflix), που διηγείται αριστοτεχνικά μια αληθινή ιστορία βίας από αυτές που συχνά συγκλονίζουν το Μεξικό. Μόνο που αυτή τη φορά πρωταγωνιστές είναι τα θύματα και όχι οι θύτες.
Βρήκαμε τη Φερνάντα Μελτσόρ στο Βερολίνο, όπου έχει προσκληθεί να διδάξει λατινοαμερικανική λογοτεχνία στο πανεπιστήμιο. «Η λογοτεχνία είναι το κλειδί για να κατανοήσουμε τον κόσμο», υπογραμμίζει το βραβείο Booker, για το οποίο «H εποχή των τυφώνων» έλαβε υποψηφιότητα. Στη συνέντευξη που ακολουθεί η συγγραφέας συστήνεται για πρώτη φορά στο ελληνικό κοινό και μας μεταφέρει στο Μεξικό που τόσο καλά γνωρίζει.
– Στην Ελλάδα έχουμε αποσπασματικές πληροφορίες για το Μεξικό: Τη Φρίντα Κάλο, τη σφαγή της πλατείας Τλατελόλκο, τους narcos. Μιλήστε μας για το σύγχρονο Μεξικό όπου ζείτε.
– Μου φαίνεται πολύ ενδιαφέρον ότι στην Ελλάδα γνωρίζετε τη νύχτα του Τλατελόλκο ως μία από τις αναφορές στο Μεξικό. Πιστεύω ότι η σφαγή των φοιτητών στις 2 Οκτωβρίου 1968 από Μεξικανούς στρατιώτες στο Τλατελόλκο υπήρξε ένα ιστορικό γεγονός που αποτυπώνει ξεκάθαρα την απολυταρχία και τη βία του κράτους μας, χωρίς τον παραμικρό σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά και τον μηχανισμό του ψεύδους και των πολιτικών χειρισμών για να δικαιολογηθούν τέτοιες φρικαλεότητες. Γεννήθηκα αρκετά χρόνια αργότερα, το 1982, και έμπαινα στην εφηβεία όταν έμαθα τα γεγονότα του Τλατελόλκο κυρίως μέσα από μαρτυρίες και το χρονικό «Η νύχτα του Τλατελόκλο» της Ελένα Πονιατόφσκα. Ηταν για μένα ένα έντονο ξύπνημα, σχεδόν καταστροφικό. Συνειδητοποίησα ότι οι πολίτες του Μεξικού δεν μπορούμε να δείξουμε καμία εμπιστοσύνη στους πολιτικούς μας, ούτε να έχουμε την παραμικρή σιγουριά πως αν πέσουμε θύματα βίας, θα δικαιωθούμε. Εκείνο το μακέλεμα των φοιτητών ήταν ένα από τα πρώτα συμπτώματα απολυταρχισμού, διαφθοράς και απόλυτης αδιαφορίας των πολιτικών προς τους πολίτες του Μεξικού, και κατά τη γνώμη μου αυτό ισχύει μέχρι σήμερα. Ο λαός μας έχει πολλά καλά στοιχεία: είμαστε εργατικοί, δημιουργικοί, στοργικοί, συναισθηματικοί και μαχητικοί. Ενα από τα μεγαλύτερα ελαττώματά μας, και αυτό έχει να κάνει με το παρελθόν μας ως αποικίας, είναι ότι παραχωρήσαμε τόση δύναμη στην πολιτική και πιστέψαμε τυφλά ότι μόνο οι πολιτικοί είναι αυτοί που θα λύσουν τα προβλήματα της χώρας.
– Ποια ήταν τα πρώτα σας βιώματα στη Βέρα Κρους, τη γενέθλια πόλη;
– Χαίρομαι που γεννήθηκα και μεγάλωσα εκεί. Είναι αδύνατον φυσικά να μιλήσει κανείς αντικειμενικά για το μέρος όπου γεννήθηκε, αλλά η Βέρα Κρους είναι ένα μέρος με ιστορία. Υπήρξε το πρώτο λιμάνι του Μεξικού, όχι μόνο το πρώτο που δημιουργήθηκε αλλά και το πρώτο σε εμπορική δραστηριότητα. Ουσιαστικά, ό,τι καλό ή κακό έφθανε στο Μεξικό μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα, έπρεπε πρώτα να περάσει από τη Βέρα Κρους. Διαμορφώθηκε έτσι μια πόλη με πολύ ιδιαίτερο χαρακτήρα, που παρότι βρίσκεται στον κόλπο του Μεξικού, ανήκει στην Καραϊβική. Με γοητεύει η ένταση των αντιφάσεών της: η ομορφιά και η ευθυμία, σε αντιπαράθεση με τη ρυπαρότητα και τη βία που επίσης μπορείς να βρεις, κι αυτή την ένταση θέλησα να δώσω στα μυθιστορήματά μου.
Εφυγα από τη Βέρα Κρους γιατί έπειτα από 28 χρόνια ένιωθα πως ήθελα να αλλάξω περιβάλλον και παράλληλα να συνεχίσω τις σπουδές μου. Εκείνο το διάστημα, η βία του πολέμου των narcos έφτανε στο αποκορύφωμά της και αυτός ήταν ένας επιπλέον λόγος να μη βρίσκομαι εκεί. Μετακόμισα στην Πουέμπλα και δεν ξαναγύρισα. Η απόσταση μου επιτρέπει να γράφω για τη Βέρα Κρους που με ενδιαφέρει, και η οποία παραμένει προσωπική, φασματική κι αναλλοίωτη.
– Γιατί επιλέξατε να σπουδάσετε δημοσιογραφία;
– Στο Μεξικό είναι πολύ δύσκολο να ζήσει κάποιος από τη συγγραφή, οπότε σκέφτηκα τη δημοσιογραφία ως μια ενδιαφέρουσα εναλλακτική. Κάτι σαν ένα είδος ντετέκτιβ που με συγκινούσε: να έρχεσαι αντιμέτωπος με την αλήθεια και να ρισκάρεις τη ζωή σου για να συγκεντρώσεις πληροφορίες, και επιπλέον να προσφέρεις στην κοινωνία. Οταν μπήκα στη σχολή ήρθα σε επαφή με τη «Νέα δημοσιογραφία» και άρχισα να διαβάζω συγγραφείς όπως ο Τρούμαν Καπότε, ο Νόρμαν Μέιλερ, ο Χάντερ Τόμσον, ο Γκέι Ταλίς. Και μετά Λατινοαμερικάνους συγγραφείς που εντάσσονται στο ίδιο ρεύμα: αφηγήθηκαν ιστορίες πραγματικές με τα όπλα της λογοτεχνίας.
Το πρόσωπο της βίας στο Μεξικό είναι κατά κύριο λόγο αρσενικό. Το αποδεικνύουν όλες αυτές οι επιθέσεις των αντρών, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι οι γυναίκες γενικά είναι άκακες.
Πέρασα ένα μεγάλο μέρος της νεότητάς μου πασχίζοντας να γίνω συγγραφέας, ενώ ταυτόχρονα έγραφα χρονικά, δηλαδή λογοτεχνικά ρεπορτάζ για τη βία που μάστιζε τη Βέρα Κρους. Πιστεύω ειλικρινά πως η πρακτική της δημοσιογραφίας με έκανε συγγραφέα. Με έμαθε να βλέπω την αλήθεια και να τη μεταφράζω σε λέξεις, και την ίδια στιγμή με έκανε να αναρωτηθώ για την καθαρά χρηστική πλευρά του λόγου.
– Από πού έρχονται οι χαρακτήρες που συναντάμε στην «Εποχή των τυφώνων» και στο «Somos»;
– Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι ρεαλιστικές μυθοπλασίες. Κάθε χαρακτήρας είναι πάντα ένας συνδυασμός αντιφατικών στοιχείων, τον οποίο ο συγγραφέας ζωντανεύει με τη φαντασία του και λειτουργεί ως ένα πειραματικό εγώ, ένα είδος προβολής του εαυτού αντιμέτωπου με συγκρούσεις και έντονα συναισθήματα. Αυτές οι συγκρούσεις κάνουν με τη σειρά τους την πλοκή να προχωρήσει και τον χαρακτήρα να μεταμορφωθεί. Οι χαρακτήρες της «Εποχής των τυφώνων», για παράδειγμα, είναι μια μείξη ανθρώπων που γνωρίζω με ιστορίες που άκουσα ή διάβασα, και πρόσωπα που παρατήρησα στη διάρκεια της ζωής μου. Χαρακτήρες που προσπάθησα να είναι ανθρώπινοι, χυδαίοι και βίαιοι, και συνάμα τρωτοί κι ανυπεράσπιστοι, όπως είμαστε όλοι κατά βάθος.
Στην περίπτωση του «Somos» μιλάμε πλέον για μια δραματοποιημένη εκδοχή της αληθινής ιστορίας, που λέγεται από την οπτική των ανθρώπων, των οποίων οι ζωές καταστράφηκαν. Το «Somos» είναι βασισμένο σε πραγματικά γεγονότα, σε ένα ρεπορτάζ της δημοσιογράφου Τζίντζερ Τόμσον για μια συνοριακή πόλη στο βόρειο Μεξικό, το Αγιέντε, που παρουσιάζεται από την οπτική δεκάδων ανθρώπων, τις μαρτυρίες των οποίων συγκέντρωσε η ίδια.
– Οι γυναίκες στο έργο σας υφίστανται τη βία της πατριαρχικής κοινωνίας και του μεξικάνικου machismo, αλλά επίσης την αναπαράγουν.
– Πιστεύω ότι το πρόσωπο της βίας στο Μεξικό είναι κατά κύριο λόγο αρσενικό. Το αποδεικνύουν όλες αυτές οι επιθέσεις των αντρών, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι οι γυναίκες γενικά είναι άκακες. Σε όλα μου τα βιβλία ήθελα να βάλω κι αυτή τη διάσταση. Δεν με ενδιαφέρει να δείξω ποιος είναι πιο βίαιος, οι άντρες ή οι γυναίκες, οι νέοι ή οι γέροι· είναι μάλλον η ποιότητα της βίας που θέλω να αναδείξω. Ποιες είναι οι συνέπειες της βάναυσης συμπεριφοράς, των ξυλοδαρμών, των προσβολών και της σεξουαλικής κακοποίησης; Πώς αναπαράγεται τυφλά αυτή η βία από γενιά σε γενιά; Πώς μια κοινωνία επιτρέπει να δολοφονούνται ατιμωρητί γυναίκες, μικρά κορίτσια και τρανσέξουαλ; Αυτά είναι ερωτήματα που θέτω στα βιβλία μου.
– Στο «Somos» αποφεύγετε τελείως το «φολκλόρ» της λατινοαμερικάνικης βίας που είναι τόσο της μόδας στην τηλεόραση και στο αμερικανικό σινεμά.
– Οταν ο Τζέιμς Σέιμους, ο δημιουργός της σειράς, με κάλεσε να μπω στην ομάδα των σεναριογράφων, μου είπε ότι ήθελε το «Somos» να είναι μια σειρά «αντινάρκος». Δηλαδή, αυτό που τον ενδιέφερε δεν ήταν να προβάλει τους εγκληματίες είτε σαν ήρωες είτε σαν θύματα, αλλά να αφηγηθεί αυτή την ιστορία της βίας όπως τη βίωσαν οι απλοί άνθρωποι. Είχα ακούσει για το πώς ξεπάστρεψαν μια ολόκληρη πόλη το 2011 στο βόρειο Μεξικό και δέχτηκα να συμμετάσχω σε αυτό το πρότζεκτ, γιατί θεώρησα ότι ήταν απαραίτητο να διηγηθούμε τις ιστορίες των ανθρώπων που έζησαν αυτή την τραγωδία. Ουσιαστικά, το δράμα της Δόνια Τσάγιο, μια ταπεινής γυναίκας που πουλάει φαγητό στον δρόμο, είναι το δράμα χιλιάδων γυναικών στο Μεξικό που, σε ένα μεγάλο μέρος εξαιτίας της εγκατάλειψης του κράτους, αναγκάζονται να επιλέξουν να συνεργαστούν με τους εγκληματίες προκειμένου να προστατέψουν την οικογένειά τους.
– Η «Εποχή των τυφώνων» έχει τεράστια απήχηση. Πού πιστεύετε ότι οφείλεται η επιτυχία, αν λάβουμε υπόψη μας ότι ούτε το θέμα ούτε η γραφή σας είναι απλά;
– Αυτή είναι μια πολύ καλή ερώτηση για την οποία δεν έχω απάντηση. Ειλικρινά, όταν έγραφα αυτό το μυθιστόρημα ποτέ δεν σκέφτηκα ότι θα διαβαστεί από τόσους ανθρώπους και ότι θα μεταφραστεί σε περισσότερες από 35 γλώσσες. Ηθελα απλώς να γράψω για τα φριχτά πράγματα που είμαστε ικανοί να κάνουμε οι άνθρωποι όταν δεν μας απομένει καμία ελπίδα. Και ήθελα να το κάνω με μια γλώσσα εκρηκτική, παρακινδυνευμένη, κι ένα ρυθμό φρενήρη. Ειλικρινά, δεν μου αρέσει να πολυσκέφτομαι πού οφείλεται η επιτυχία του βιβλίου, γιατί ο πειρασμός να το επαναλάβω θα μετέτρεπε τα βιβλία μου σε μανιέρα, κι εγώ θα πέθαινα μέσα μου.
