ΚΑΙΤΗ ΣΤΕΦΑΝΑΚΗ
Στις άκριες γυναικείων χωραφιών
εκδ. Εντευκτηρίου, σελ. 112
Μες στη νύχτα, γύρω από μια φωτιά, άνθρωποι αφηγούνται ιστορίες, θέλοντας να παρηγορήσουν έναν προαιώνιο, αρχέγονο τρόμο, τον φόβο του σκοταδιού, όπου παραμονεύουν σημεία και τέρατα. Λένε παρηγορητικές ιστορίες, «πως δεν θα τους κατάπινε το σκότος, πως πάλι θα ξημέρωνε και πως ο ήλιος θα έλαμπε ξανά». Από την αρχή του χρόνου, οι μύθοι των ανθρώπων ήταν το αμύθητο φυλαχτό τους. Με αυτή την εικόνα κλείνει το βιβλίο της Καίτης Στεφανάκη (Ρέθυμνο, 1951), μια συλλογή παραμυθιών, που πλανεύουν με τα μάγια τους την πικρή πραγματικότητα. Η συγγραφέας επιστρέφει στην αυλή της μητέρας της, εστία επίσης της γιαγιάς και της προγιαγιάς της, μια μαγεμένη επικράτεια, όπου συντελούνται θαυματουργικές καρποφορίες. Στα κλαδιά των δέντρων κουρνιάζουν σαρκοβόρα όρνια, αλλά και στάζουν ιαματικοί καρποί, κυρίως, όμως, κυοφορούνται όνειρα.
Σκεπασμένη με μια «κουβέρτα-όνειρο», η αφηγήτρια οραματίζεται παραμυθίες, φανταστικά, ονειρώδη παραπετάσματα, ποικίλματα για τους εφιάλτες της αληθινής ζωής. Oταν «ο καταπέλτης με τις μνήμες» απειλεί να σωριαστεί καταπάνω της, με όλο το αλγεινό του φορτίο, εκείνη διαφεύγει σε τόπους αλλόκοσμους, σε ανίδωτους παραδείσους, σε ωκεανούς βαθιά μες στην ψυχή της, όπου αρμενίζουν νεράιδες, ξωτικά και κάθε λογής φάσματα. Ονειροπολώντας στη φασματική αυλή των θανάτων και των θαυμάτων, η αφηγήτρια καλεί κοντά της έναν χορό γυναικών, «χορό γονιμοποίησης», που φαντασιώνονται μια μητριαρχική εποχή, θάλλουσα σε έναν «απάνεμο και θηλυκό κόλπο», στο αστέρι της Αφροδίτης. Εκείνη, η «κόρη-εγγονή», δεν πλέκει, δεν ράβει, δεν κεντάει, μόνο κορφολογεί και ψιλογνέθει· μαζεύει «τα άχρηστα, τα παραπεταμένα κι ατάκτως ερριμμένα εκεί, στις άκριες γυναικείων χωραφιών, τα ξεχασμένα σε μητριαρχικές βεγγέρες». Συγκινούν πολύ οι ιστορίες που πασχίζουν με εξωραϊστική παραφορά να δαμάσουν μια απροσμάχητη θλίψη.
Ξεχωρίζω το δέντρο που το πετροβολούν θραύσματα από ένα διπλανό νταμάρι. Πέτρες χώνονται στις ρίζες του, τραυματίζουν τον φλοιό του, πληγώνουν τους βλαστούς του, αλλά παρ’ όλα αυτά το δέντρο ανθοβολούσε, οι πληγές γίνονταν πετράδια, θυμίζοντας τις λέξεις που μπορεί να γίνουν πέτρες κοφτερές, αλλά και πολύτιμοι λίθοι. Κάποιες στιγμές τα φαντασιοκοπήματα χάνουν την ποιητικότητά τους, δείχνοντας υπερβολικά δραματοποιημένα, όπως, λόγου χάριν, το καρναβάλι των ξεχασμένων ονείρων και το αποθετήριο των πανανθρώπινων λαθών και τύψεων. Ωστόσο δεν παύει να γοητεύει η θέρμη με την οποία η Στεφανάκη υπερασπίζεται την ψυχική αναγκαιότητα του ψέματος, της φενάκης και της φρεναπάτης. «Ονειρευόμουν κάθε βράδυ, ονειρευόμουν κάθε βράδυ… και μόνο έτσι άντεχα να ζω». Στη μητρική αυλή πλανιέται μια «οσμή τέλους». «Κουρνιασμένα τέρατα, εκεί στις γέρικες ροδιές». Η αφηγήτρια επιστρέφει για να καταθέσει «αναθήματα στον μητρικό ναό». Το κορμί της ήταν σημαδεμένο από τραύματα, «κάποια απ’ αυτά, ακόμα ανοιχτά, έσταζαν αίμα». Τα βράδια πάλευε με εξαγριωμένες, αποθηριωμένες ενοχές, που την κατασπάραζαν. Οι πληγές άνοιγαν κι άλλο, μέχρι που άρχισε να παρηγορεί τις σαρκοβόρες ενοχές, να τις περιποιείται με μύχιες θωπείες και να κοιμάται έχοντάς τες στην αγκαλιά της. Την επομένη οι πληγές φεγγοβολούσαν, ήταν «χρυσές ουλές», πολύτιμες, έλαμπαν ακόμα και στα σκοτάδια.
Η Στεφανάκη, ιστορικός της τέχνης, με μεταφραστικό έργο και συχνή παρουσία σε συλλογικούς τόμους, αφιερώνει το δεύτερο λογοτεχνικό βιβλίο της στην παυσίλυπη επενέργεια των μύθων. Με εξαιρετικά παιδευμένη γραφή υποδεικνύει την ικανότητα της φαντασίας να θεραπεύει το αβάσταχτο, παραπλανώντας το με παραμυθητικές, παραβολικές εκδοχές. Στις ιστορίες τα δεινά εξεικονίζονται εξαχνωμένα, σκιές που αχνοφέγγουν σε ένα στολισμένο με ονειροπολήματα νεφέλωμα. Κατευνασμένες από εξορκιστικούς μύθους, οι δυστυχίες προβάλλουν σαν ψιμύθια σε ένα φανταχτερό παλίμψηστο.