ΒΕΡΕΝΑ ΚΕΣΛΕΡ
Τα φαντάσματα του Ντέμιν
μτφρ. Δέσποινα Κλεομβρότου
εκδ. Καστανιώτη, σελ. 256
Η Βερένα Κέσλερ γεννήθηκε ένα χρόνο πριν από την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, το 1988, στο Αμβούργο, που ανήκε στην –τότε ακόμα– Δυτική Γερμανία. Στο πρώτο μυθιστόρημά της, που απευθύνεται σε νέους αλλά ευχαρίστως διαβάζεται και από ενηλίκους, βάζει το δάχτυλο εμμέσως πλην σαφώς στην ανοιχτή πληγή που αποτελεί και σήμερα ακόμη μεγάλο μέρος της πρώην Ντε-Ντε-Ερ, της πρώην Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας. Οι πόλεις, ιδίως όμως η επαρχία των ομόσπονδων κρατιδίων με το πρόσφατο κομμουνιστικό παρελθόν, ξεκίνησαν με τεράστια καθυστέρηση, δηλαδή μετά το 1989, την αναμέτρησή τους με ένα διπλά δύσκολο, διπλά ενοχικό παρελθόν.
Φυσικό ήταν το παρελθόν αυτό, αποσιωπημένο και απωθημένο, να έχει ήδη πετρώσει. Πλήθος «φαντάσματα» βαραίνουν την όμορφη μικρή χανσεατική πόλη του Ντέμιν, με το μεσαιωνικό παρελθόν και το σμίξιμο των τριών ποταμών στο έδαφός της.
Με μεγάλη τέχνη μάς δείχνει πώς προσλαμβάνει ένας σημερινός πιτσιρικάς την οδυνηρή ιστορία, μέσα από ένα πέπλο, ικανό να θολώσει, ανίκανο να κουκουλώσει.
Η περίπου 15χρονη πρωταγωνίστρια, Λαρίσα ή Λάρυ, δεν μιλάει ποτέ ευθέως για την απίθανη συσσώρευση αρνητικών ρεκόρ που περιλαμβάνει η ιστορία της γενέτειράς της. Την απασχολούν άλλα πράγματα. Πώς θα σκληραγωγηθεί για να γίνει πολεμική ανταποκρίτρια, πώς θα τα ξαναβρεί με την κολλητή της, πώς θα δεχτεί το πρώτο φιλί, πώς θα ανεχθεί τον καινούργιο εραστή της διαζευγμένης μητέρας της. Το γκαράζ του σπιτιού της φυλά, ωστόσο, με πείσμα τις κούτες από ένα δύσκολο πένθος, που σκιάζει τη ζωή της πριν ακόμα η ίδια γεννηθεί. Είναι ένα πένθος ιδιωτικό και όχι ιστορικό – δημόσιο.
Κατά μία γενιά παλαιότερο είναι το πένθος της γηραιάς γειτόνισσας από το διπλανό σπίτι, αυτό όμως έχει τις ρίζες του στην κοινή ιστορία της χώρας και του τόπου. Η κυρία Ντόλμπεργκ θα μπει νωρίτερα από τη Λάρυ στη διαδικασία μιας συμβολικής εκταφής. Η δική της εσωτερική φωνή αφηγείται ταυτόχρονα την ιστορία του Ντέμιν. Η πόλη έδωσε στο χιτλερικό κόμμα τα μεγαλύτερα ποσοστά που αυτό έλαβε σε ολόκληρο το Ράιχ, στις τελευταίες ελεύθερες εκλογές, το 1933.
Ακολούθησαν και άλλα ρεκόρ. Ο Κόκκινος Στρατός έδειξε στον άμαχο πληθυσμό το μάξιμουμ της σκληρότητάς του, με αφορμή δολοφονίες αξιωματικών του με πρωτοβουλία πολιτών του Ντέμιν, λίγο πριν από την κατάληψη της πόλης από τους Σοβιετικούς. Χιλιάδες γυναίκες και κορίτσια βιάστηκαν από τους Σοβιετικούς στρατιώτες και περίπου χίλιοι άμαχοι, προπάντων μανάδες και κόρες, αυτοκτόνησαν μαζικά στη διάρκεια εκείνων των ημερών. Τα ποτάμια ξέβραζαν πτώματα για καιρό και η πόλη παραδόθηκε στις φλόγες. Ο Κόκκινος Στρατός είναι διάσημος για τις βίαιες επιδόσεις του εις βάρος των Γερμανίδων, αλλά στο Ντέμιν φαίνεται ότι ξεπέρασε τον εαυτό του. Ακολούθησε η αυτοκτονική παράκρουση των ηττημένων και, αμέσως κατόπιν, η σοσιαλιστική σιωπή, η γκρίζα αποσιώπηση των πάντων.
Η Κέσλερ αφηγείται τις δύο παράλληλες ιστορίες, εκείνη της Λαρίσα και εκείνη της κυρίας Ντόλμπεργκ, σαν να είναι και οι δύο προσωπικές, χωρίς ρητή ιστορική συνάφεια και αναφορά. Με μεγάλη τέχνη μάς δείχνει πώς προσλαμβάνει ένας σημερινός πιτσιρικάς την οδυνηρή ιστορία – μέσα από ένα πέπλο, ικανό να θολώσει, ανίκανο να κουκουλώσει. Κάπου κάπου υπάρχουν υπαινικτικές αναφορές στους σημερινούς νεοναζί που επιχειρούν να αναδείξουν το Ντέμιν σε ηρωικό μνημείο της δικής τους εκδοχής των πραγμάτων.
Αλλά η κεντρική γραμμή της αφήγησης αφορά τη Λαρίσα, ένα δυναμικό, ατίθασο κορίτσι που διέπεται από μια τεράστια φόρα και ορμή να ριχτεί στο μέλλον, χωρίς συναίσθηση των κινδύνων, τους οποίους μάλιστα αρέσκεται να προκαλεί, μέχρι τη στιγμή που τα υπόγεια δράματα θα κορυφωθούν.
Η μεγάλη αρετή της συγγραφέως είναι η ταχύτητα, η σπιρτάδα και η νεανική ελαφρότητα με την οποία αφηγείται δύσκολες καταστάσεις, χωρίς ίχνος μελοδραματισμού και διδακτισμού. Μας επιτρέπει να κλάψουμε αλλά και να γελάσουμε. Το σύμπαν της Λαρίσα είναι κλειστό και διάπυρο, εφηβικά αυτιστικό και συγκινητικό στον τρόπο που καίει τη βενζίνη του. Η Λαρίσα τρέχει προς το μέλλον, η κυρία Ντόλμπεργκ βυθίζεται οριστικά στο παρελθόν και είναι σαφές ότι οι δύο αυτοί κόσμοι δεν πρόκειται ποτέ να επικοινωνήσουν μεταξύ τους στο επίπεδο της καθημερινής πραγματικότητας και ανταλλαγής.
Η ενδιάμεση γενιά, εκείνη των γονιών της Λαρίσα, είναι υποκειμενικά και αντικειμενικά πολύ ταλαιπωρημένη για να αναλάβει οποιουδήποτε είδους διαμεσολάβηση. Προτιμά να λειτουργήσει ως μονωτικό υλικό ανάμεσα στα παιδιά και στους γέρους.
Είναι σαφές ότι οι νέοι γονείς με το ζόρι τα καταφέρνουν –αν τα καταφέρνουν– να ισορροπήσουν και να φέρουν εις πέρας τα καθήκοντά τους. Θέλοντας και μη, γίνονται στυλοβάτες της λήθης που οι δύο άλλες γενιές, των γερόντων και των εφήβων, θα υπονομεύσουν εντέλει σε μια άδηλη, λυτρωτική συνωμοσία.