ΕΥΑ Μ. ΜΑΘΙΟΥΔΑΚΗ
Μέρες της Κηφισιάς
εκδ. Καστανιώτης
Με το μυθιστόρημα «Μέρες της Κηφισιάς» η Εύα Μ. Μαθιουδάκη μάς προσκαλεί σε μια εξαίσια εκ-δρομή στον τόπο και στον χρόνο. Η Κηφισιά, «το δροσερό μυστικό της αττικής γης», ορίζει τον τόπο. Οι δύο πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες οριοθετούν τον χρόνο.
Η αφήγηση εστιάζεται σε δύο διαφορετικά σπίτια σε ένα κτήμα· σε δύο κόσμους: ο ένας επιβιώνει στη σκιά, αόρατος, ο άλλος στο φως. Η Ισμήνη, ένα νεαρό κορίτσι, ανήκει στον κόσμο της σκιάς. Ο πατέρας της, Μικρασιάτης πρόσφυγας, είναι κηπουρός στη λαμπερή έπαυλη του βιομηχάνου Σωτηριάδη. Η μητέρα της, από την Αμοργό, οικονόμος στο ίδιο σπίτι. Αυτό δεν εμποδίζει την Ισμήνη να αυτονομηθεί, να μορφωθεί, να ερωτευτεί, να βγει κάποτε από τη σκιά και να αντιμετωπίσει με θάρρος την αποκάλυψη ενός τραγικού οικογενειακού μυστικού που την ακολουθεί.
Από την άλλη, το μεγαλοαστικό περιβάλλον της δεκαετίας του ’50. Το άνω και το κάτω της ελληνικής κοινωνίας της μεταπολεμικής περιόδου. Και μια συγγραφέας που μας υπενθυμίζει, με τα λόγια του Γέιτς στην αρχή ότι «υπάρχει κι ένας άλλος κόσμος, αλλά είναι μέσα σ’ αυτόν εδώ».
Η Μαθιουδάκη συνθέτει την ιστορία της στον αντίποδα εκείνης της Μαργαρίτας Λυμπεράκη («Τα ψάθινα καπέλα», 1946), με την οποία σαφώς διαλέγεται. Την επίπεδη αφήγηση του πρώτου μέρους διαδέχονται οι ανατροπές στο Β΄ και Γ΄. Επιπλέον, αφήνει χαραμάδες από τις οποίες περνούν η Ιστορία, η μικρασιατική τραγωδία, η δύσκολη αποκατάσταση των προσφύγων, η κατοχική Ελλάδα, το ζοφερό μετεμφυλιακό κλίμα, οι ταξικές ανισότητες. Εκφέρει «θέση», όχι με τρόπο κραυγαλέο· κλείνοντας το μάτι ή χτυπώντας σου ελαφρά την πλάτη. Με την έξοχη τέχνη του υπαινιγμού, της λεπτής ειρωνείας, γνώρισμα της καλής λογοτεχνίας.
Στο φόντο, η μικρασιατική τραγωδία, η αποκατάσταση των προσφύγων, η κατοχική Ελλάδα, το μετεμφυλιακό κλίμα.
Οι «Μέρες της Κηφισιάς» είναι ευανάγνωστο μυθιστόρημα με φαντασία και χιούμορ. Με βαθιά φυσιολατρία και τρυφερότητα. Με ζωγραφικές περιγραφές, με εμμονή στα χρώματα και στους ήχους του κηφισιώτικου τοπίου. Μια λεπταίσθητη φυσική ομορφιά που εξεικονίζει τα εσώτερα τοπία της ψυχής.
Τα τοπία αυτά εικονογραφεί η συγγραφέας με εμφανή ψυχογραφική διάθεση. Το ρεαλιστικό υπόβαθρο της γραφής της υπερβαίνει το στάδιο της ηθογραφίας. Αφιερώνεται στη λυρική υποβολή, στον ιδωμένο με την άκρη του ματιού ψυχικό κόσμο των προσώπων, στα λόγια τους που αγγίζουν τη σιωπή.
Κάτω, ωστόσο, από την τρυφερή αυτή επιφάνεια διακρίνουμε σπάνια κοινωνική ευαισθησία και σαφή πολιτική θέση. Μια ευρύτατη ανθρωπιά, άρτια μορφοποιημένη. Γιατί η συγγραφέας, που δεν ενεργεί ως δικαστής αλλά ως ανατόμος, δεν μέμφεται την κοινωνική ανισότητα· προβάλλει τον μόχθο των ταπεινών, τη σκληρή καθημερινότητα και την αγωνία επιβίωσης στα μεταπολεμικά χρόνια, αλλά και την αξιοσύνη και την ολιγάρκειά τους.
Η θελκτική αυτή αφήγηση ξεκινά από πολύ βαθιά: από την αέναη πρόθεση της ύπαρξης να αναβαπτισθεί στις δημιουργικές πηγές της ζωής· να ανασυνθέσει το διασπασμένο νόημα του ανθρωπισμού μας· να αποτυπώσει τη βαθύτατη συμπάθεια για τον κόσμο της εργασίας, να αναδείξει την κενότητα που εμφιλοχωρεί συχνά στις τάξεις των ανθρώπων του χρήματος.
Για τον σκοπό αυτόν απαιτείται μια γλώσσα ουσιαστική, γήινη, που πατάει πάνω στο βίωμα, διαποτίζεται από τη λατρεία για τη φύση, τρέφεται από την ανάμνηση ενός λησμονημένου παραδείσου, και αναβλύζει στην επιφάνεια ως καθαρός λυρισμός. Που αντιμάχεται την καταδρομή του χρόνου, μεγαλύνει το φαινομενικά ασήμαντο, διασώζει αξίες και στάσεις ζωής και δημιουργεί μια ανάγλυφη τοιχογραφία των ανθρώπων της πρωτεύουσας του ελληνικού μεταπολέμου.
Στην αναδρομή της, ωστόσο, αυτή η Εύα Μ. Μαθιουδάκη δεν εξιδανικεύει τις συνθήκες του παρελθόντος, αρκούμενη στη φυσική ευτοπία της αθηναϊκής γης· αντιστέκεται στον εύκολο και επιφανειακό εκρομαντισμό. Η συνάντηση με το παρελθόν είναι η επαφή με το ανεξίτηλο θαύμα ενός κόσμου που χάθηκε.
* Ο κ. Αντώνης Καρτσάκης είναι διδάκτωρ Φιλολογίας Πανεπιστημίου Κρήτης και συγγραφέας.