Μπορεί τα παιδιά μου και οι φίλοι τους –όλοι οι φίλοι τους και όλοι εμείς που θέλουμε να ζούμε σε έναν κόσμο στον οποίο να μπορούμε να λέμε χωρίς να φοβόμαστε αυτά που σκεφτόμαστε, στον οποίο να είναι εφικτή η ορθολογική αντιπαράθεση, στον οποίο να υπάρχει σεβασμός για τις γνώσεις και την εξειδίκευση, στον οποίο να μπορούμε να διασχίζουμε εύκολα τα σύνορα– να εκπροσωπούν ένα από τα πολλά αδιέξοδα της ιστορίας. Μπορεί να είμαστε καταδικασμένοι να εξαφανιστούμε, όπως η λαμπερή και πολυεθνοτική Βιέννη των Αψβούργων ή το δημιουργικό παρακμιακό Βερολίνο της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Είναι πιθανό να ζούμε ήδη στο λυκόφως της δημοκρατίας· ο πολιτισμός μας ήδη να οδηγείται στην αναρχία ή την τυραννία, όπως φοβούνταν οι αρχαίοι φιλόσοφοι και οι ιδρυτές των Ηνωμένων Πολιτειών· μια νέα γενιά «γραφιάδων» που υπερασπίζονται αντιφιλελεύθερες ιδέες και αυταρχικά καθεστώτα, να ανέβει στην εξουσία τον εικοστό πρώτο αιώνα, όπως ακριβώς έκαναν και τον εικοστό· τα οράματά τους για τον κόσμο, γεννημένα από απογοήτευση, οργή και μεσσιανικές φαντασιώσεις, να θριαμβεύσουν. Ισως η νέα τεχνολογία της πληροφορίας να συνεχίσει να υπονομεύει τη συναίνεση, να διαιρεί περαιτέρω τους ανθρώπους και να ενισχύει την πόλωση μέχρις ότου να μπορεί μόνο η βία να αποφασίζει ποιος έχει την εξουσία. Ισως ο φόβος για την ασθένεια να δημιουργήσει φόβο για την ελευθερία.
Ή μπορεί ο κορωνοϊός να εμπνεύσει ένα νέο αίσθημα παγκόσμιας αλληλεγγύης. Μπορεί η διεθνής συνεργασία να διευρυνθεί, αφού όλος ο κόσμος βιώσει ταυτοχρόνως τις ίδιες εμπειρίες: λοκντάουν, καραντίνα, φόβο για τη μόλυνση, φόβο θανάτου. Μπορεί οι επιστήμονες σε όλον τον κόσμο να βρουν νέους τρόπους συνεργασίας, πέρα και πάνω από την πολιτική. Μπορεί η πραγματικότητα της ασθένειας και του θανάτου να διδάξει τους ανθρώπους να είναι καχύποπτοι απέναντι στους γυρολόγους, τους ψεύτες και τους ανθρώπους που διαδίδουν παραποιημένες πληροφορίες.
Είναι ενοχλητικό, αλλά πρέπει να αποδεχθούμε πως και το πρώτο και το δεύτερο μέλλον είναι πιθανά. Καμιά πολιτική νίκη δεν είναι ποτέ μόνιμη, δεν υπάρχει καμιά εγγύηση πως οποιοσδήποτε ορισμός του «έθνους» θα διαρκέσει, και καμιά ελίτ οποιουδήποτε είδους, «λαϊκιστική», «φιλελεύθερη» ή «αριστοκρατική», δεν έχει για πάντα την εξουσία. (…)
(…) Για μερικούς ανθρώπους, η επισφαλής τωρινή στιγμή είναι τρομακτική, εντούτοις αυτή η αβεβαιότητα υπήρχε πάντα. Ο φιλελευθερισμός του Τζον Στιούαρτ Μιλ, του Τόμας Τζέφερσον ή του Βάτσλαβ Χάβελ δεν υποσχέθηκε ποτέ κάτι μόνιμο. Το σύστημα των ελέγχων και των εξισορροπήσεων που υπάρχει στις δυτικές συνταγματικές δημοκρατίες δεν ήταν ποτέ εγγύηση σταθερότητας. Οι φιλελεύθερες δημοκρατίες απαιτούσαν πάντα πράγματα από τους πολίτες: συμμετοχή, διάλογο με λογικά επιχειρήματα, προσπάθεια, αγώνα. Απαιτούσαν πάντα κάποια ανεκτικότητα απέναντι στην κακοφωνία και στο χάος, καθώς και κάποια προθυμία για αντίσταση στους ανθρώπους που δημιουργούν κακοφωνία και χάος.
Οι φιλελεύθερες δημοκρατίες αποδέχονταν πάντα την πιθανότητα αποτυχίας, η οποία θα τροποποιούσε σχέδια, θα άλλαζε ζωές, θα διέλυε οικογένειες. Γνωρίζαμε πάντα ή οφείλαμε να γνωρίζουμε ότι η ιστορία θα μπορούσε και πάλι να μπει στην προσωπική μας ζωή και να την αλλάξει. Γνωρίζαμε πάντα ή οφείλαμε να γνωρίζουμε ότι εναλλακτικά οράματα για το έθνος μας θα προσπαθούσαν να μας προσελκύσουν. Ομως, επιλέγοντας τον δρόμο μας στο σκοτάδι, ίσως θα ανακαλύψουμε ότι μαζί μπορούμε να αντισταθούμε σε αυτά τα οράματα.
Η. Μ.