ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΠΟΛΥΧΡΟΝΟΣ
Οι ψυχολογικές επιχειρήσεις στον Πελοποννησιακό Πόλεμο
εκδ. Γκοβόστη, 2022, σελ. 144
Η Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου είναι υποχρεωτικό ανάγνωσμα στις στρατιωτικές ακαδημίες και στα πανεπιστημιακά μαθήματα στρατηγικής σε όλο τον κόσμο. Η εξιστόρηση του Θουκυδίδη για τις αιτίες του πολέμου και την ανθρώπινη συμπεριφορά εξακολουθεί να συναρπάζει με νέες θεωρήσεις που συνδέουν το παρελθόν με το παρόν. Παράδειγμα του αμείωτου ενδιαφέροντος στα διδάγματα από την ανάλυσή του ήταν η μεγάλη συζήτηση που προκάλεσε πριν από μερικά χρόνια το βιβλίο του Γκράχαμ Αλισον, καθηγητή στη Σχολή Κένεντι του Χάρβαρντ και υφυπουργού Αμυνας στην πρώτη κυβέρνηση Κλίντον, που συνιστούσε σε όσους είναι επιφορτισμένοι με τη διαχείριση της μεγάλης αντιπαλότητας του 21ου αιώνα μεταξύ Κίνας και Αμερικής να διδαχθούν από την «παγίδα του Θουκυδίδη» για την καταστροφική σύγκρουση των δύο μεγάλων δυνάμεων της αρχαίας Ελλάδας στον 5ο αιώνα π.Χ.
Μια νέα και πρωτότυπη προσέγγιση του έργου του Θουκυδίδη, διαφορετική της απλής καταγραφής των ιστορικών γεγονότων, αναδεικνύεται στο νεοεκδοθέν βιβλίο «Οι ψυχολογικές επιχειρήσεις στον Πελοποννησιακό Πόλεμο», που αξιολογεί τα μέσα και τις τεχνικές που διέθεταν πριν από 25 αιώνες οι πρωταγωνιστές της εμφύλιας σύρραξης προκειμένου να επηρεάσουν την ψυχολογία φίλων και εχθρών, δηλαδή πώς διεξήγαν αυτό που σήμερα αποκαλούμε ψυχολογικό πόλεμο προς επίτευξη των πολιτικών και στρατιωτικών στόχων τους.
Ο Πολύχρονος αξιολογεί τις προσπάθειες προσεταιρισμού του πλήθους από τους ρήτορες και εμψύχωσης των πολεμιστών από τους ηγέτες τους.
Ο συγγραφέας του, Αναστάσιος Πολύχρονος, διαθέτει την κατάλληλη κατάρτιση, καθώς είναι ανώτατος αξιωματικός του Στρατού εν ενεργεία με διδακτορικό τίτλο στην αρχαία στρατιωτική ιστορία από το Πανεπιστήμιο Αθηνών και διδάσκει στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων. Πέρυσι κυκλοφόρησε το βιβλίο του «Οι αρετές του οπλίτη και η ηθική του πολέμου».
Οι ψυχολογικές επιχειρήσεις, με όποιο όνομα και χαρακτηριστικά τούς έδιναν στην αρχαιότητα, περιγράφονται λεπτομερώς από τον μεγάλο Ελληνα ιστορικό και έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του Πελοποννησιακού Πολέμου. Οπως επισημαίνει στον πρόλογο του βιβλίου ο ακαδημαϊκός Δημήτριος Σκαρβέλης, στρατηγός ε.α., η πτυχή αυτή του πολέμου δεν είχε μέχρι τώρα επαρκώς μελετηθεί και το βιβλίο του κ. Πολυχρόνου αποτελεί μια θετική συμβολή στην ιστορική έρευνα, «γιατί βεβαίως ελάμβαναν χώρα τέτοιου είδους επιχειρήσεις σε μια πρωτογονική μορφή σε σύγκριση με τη σημερινή πραγματικότητα, χωρίς μεθοδολογία και ορισμούς».
Οι ψυχολογικές επιχειρήσεις αποτελούσαν ανέκαθεν καίριο στοιχείο των πολέμων και έχουν αναχθεί σε επιστήμη. Με διάφορες ονομασίες στις μέρες μας, ψυχολογικός ή επικοινωνιακός πόλεμος, δημόσια διπλωματία, προπαγάνδα, και με τη χρήση σύγχρονων εργαλείων επικοινωνίας και επηρεασμού της κοινής γνώμης, αποσκοπούν να «κερδίσουν τις ψυχές και τα μυαλά φίλων και εχθρών», όπως πιστοποιούν και οι επικοινωνιακές εκστρατείες στον ρωσοουκρανικό πόλεμο. Η μεγάλη διαφορά τού τότε με το σήμερα δεν αφορά στον σκοπό, αλλά στα διαθέσιμα μέσα. Τότε κυριαρχούσε η τέχνη της πειθούς, χωρίς να παραβλέπονται και άλλες τακτικές, όπως η προβολή ισχύος, τα τεχνάσματα και η παραπλάνηση.
Ο συγγραφέας αξιολογεί τις προσπάθειες προσεταιρισμού του πλήθους από τους ρήτορες και εμψύχωσης των πολεμιστών από τους ηγέτες τους, τις οποίες οι πρωταγωνιστές του πολέμου εκτελούσαν άλλοτε με επιτυχία και άλλοτε αναποτελεσματικά. Μεγάλη επιρροή είχαν οι δημηγορίες, καθώς ο προφορικός λόγος κυριαρχούσε ως μέσο διάδοσης ιδεών και ειδήσεων εντός και εκτός των συνόρων και «οι πολιτικές διαμάχες κερδίζονταν ή χάνονταν από τη δύναμη του λόγου». Αρκετές εκφωνούνταν στη βάση της λογικής και άλλες στόχευαν στο θυμικό των πολιτών. Συνθήματα, η επίδειξη ισχύος, η δύναμη των χρησμών και η επίκληση του θείου έπαιζαν τον ρόλο τους, ώστε να κερδηθούν οι εντυπώσεις, να εξυψωθεί το ηθικό φιλίων δυνάμεων και να πτοηθούν οι αντίπαλοι.
Στο βιβλίο διαχωρίζονται οι στρατηγικές από τις τακτικές ψυχολογικές επιχειρήσεις, που εφαρμόσθηκαν από τους εμπολέμους στον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Οι ομιλίες του Περικλή ήταν μνημείο φιλοπατρίας και προβολής των αρετών της πόλης, για τις οποίες οι Αθηναίοι ήταν διατεθειμένοι να υποστούν θυσίες. Η επιχειρηματολογία των Σπαρτιατών επιδίωκε να τους εμφανίσει ως αμυνομένους και υπερασπιστές των Ελλήνων από την αλαζονεία των Αθηναίων. Η μονομαχία για τη δέουσα τιμωρία των Μυτιληναίων λόγω της αποστασίας τους επικεντρωνόταν στο αν η επιείκεια ή η εκδικητικότητα εξυπηρετούσε τα μακροχρόνια συμφέροντα της Αθήνας. Οι απειλές και η «διπλωματία των κανονιοφόρων» χρησιμοποιήθηκαν από τους Αθηναίους ως όπλο πίεσης και εκφοβισμού των Μηλίων. Η έκκληση του συνετού Νικία κατά της ριψοκίνδυνης εκστρατείας στη Σικελία δεν εισακούσθηκε, αντίθετα με τις φρούδες υποσχέσεις του παρορμητικού Αλκιβιάδη, που κολάκευε τους διψασμένους για δόξα Αθηναίους.
«Οι ορισμοί και μέθοδοι που εφαρμόζουμε σήμερα δεν μπορούν να αντιστοιχηθούν με τις ενέργειες που έλαβαν χώρα στον Πελοποννησιακό Πόλεμο, αλλά η προσπάθεια επηρεασμού τόσο του φίλιου όσο και του εχθρικού αλλά και του ουδέτερου ακροατηρίου ήταν δεδομένη και ανεπτυγμένη και οι επιχειρήσεις στο πεδίο της μάχης ακολουθούσαν αυτές που διεξάγονταν στον ψυχολογικό τομέα», συμπεραίνει ο συγγραφέας.
* Ο κ. Αχιλλέας Παπαρσένος υπηρέτησε στην ελληνική πρεσβεία της Ουάσιγκτον ως προϊστάμενος του Γραφείου Τύπου και Επικοινωνίας.
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr