Οι ελεεινολογούντες το ελληνικό σύστημα υγείας είναι στρατιά ολόκληρη, πρώτο κόμμα. Οχι μόνο δεν ανήκω σε αυτούς, αλλά αντίθετα πιστεύω ότι είναι από τα ανθρωπινότερα της Ευρώπης, με εξαιρετικούς γιατρούς. Δεν είμαι βεβαίως αφελής να πιστεύω ότι δεν έχει ελλείψεις και προβλήματα. Πολλά από αυτά τα έχω διαπιστώσει προσωπικά, ορισμένα τα έχω κιόλας υποστεί. Δεν θα τα απαριθμήσω.
Θα σταθώ μόνο σε μια σκηνή: ο ασθενής ή κάποιος δικός του, αφού έχει ξεροσταλιάσει ώρες έξω από το γραφείο του γιατρού, τον βλέπει επιτέλους να βγαίνει και τον πλησιάζει, εκλιπαρώντας τον να του επιτρέψει να τον ρωτήσει – «γιατρέ,…». Ο γιατρός δεν του δίνει σημασία, δεν τον κοιτάζει καν, τρέχει στον διάδρομο με ταχύ βήμα και βαρύ ύφος, ο ασθενής ή ο συγγενής τρέχει και αυτός ξωπίσω του και στο τέλος ο γιατρός πετάει μια δυο κουβέντες, που όταν δεν είναι του είδους «δεν μπορώ τώρα, θα τα πούμε άλλη ώρα», δεν λένε τίποτε για όσα ο άλλος θέλει να μάθει, αφού ο γιατρός δεν του επέτρεψε καν να ρωτήσει. Την έχουμε ζήσει αυτή τη σκηνή, την έχουμε δει και την έχουμε ακούσει να μας τη διηγούνται. Αυτή η σκηνή είναι φρικτότερη από όλα μαζί τα σκισμένα κλινοσκεπάσματα και τα ξεχαρβαλωμένα καθίσματα. Αποτελεί την πιο βάναυση προσβολή της ιατρικής λειτουργίας και της θεραπευτικής σχέσης, γιατί την προσβάλλει στον εσώτατο πυρήνα της, που είναι η συνάντηση δύο προσώπων, του γιατρού και του αρρώστου, με κοινό σκοπό την υγεία. Η εικόνα αυτή προσβάλλει και τους δύο ως ανθρώπινα πρόσωπα.
Κυκλοφόρησε πρόσφατα το βιβλίο ενός σπουδαίου Γάλλου γιατρού (διαβητολόγου), με μακρά κλινική και διδακτική εμπειρία, αλλά και γερή φιλοσοφική συγκρότηση, του Ζεράρ Ρεάς «Για μια ανθρώπινη ιατρική» (Gérard Reach, «Pour une médecine humaine. Étude philosophique d’ une rencontre», Hermann/Le Bel Aujourd’hui, Απρίλιος 2022). Από το βιβλίο αυτό εμπνέομαι τον τίτλο της σημερινής επιφυλλίδας και αντλώ πολλά από όσα ακολουθούν.
Η σχέση γιατρού και ασθενούς είναι εξ ορισμού ασύμμετρη, όπως είναι και η σχέση δασκάλου και μαθητή. Γενικά όλες οι επαγγελματικές σχέσεις είναι ασύμμετρες, καθεμιά με τη δική της ιδιαιτερότητα. Η σχέση γιατρού και ασθενούς είναι ασύμμετρη, προφανώς γιατί ο ένας γνωρίζει και θεραπεύει, ενώ ο άλλος πάσχει και προσέρχεται για να θεραπευτεί. Αυτό που διακυβεύεται εδώ είναι η ίδια η ζωή και η ποιότητά της. Ασύμμετρη σχέση ωστόσο δεν σημαίνει σε καμία απολύτως περίπτωση άνιση σχέση, σχέση ανώτερου προς κατώτερο. Γιατρός και ασθενής: ασύμμετρη σχέση μεταξύ ίσων, δηλαδή συνάντηση δύο προσώπων.
Πρέπει να εξασφαλίσουμε στους γιατρούς χρόνο, για να μπορούν να συναντιούνται με τους ασθενείς και να τους ακούν με προσοχή. Σε απλά ελληνικά: χρειάζονται προσλήψεις.
Εκείνο που οδήγησε τα δύο αυτά πρόσωπα να συναντηθούν είναι η αρρώστια του ενός και η επιθυμία του να γίνει καλά. Η θεραπεία, που είναι ο κοινός σκοπός, θα εξαρτηθεί από πολλά, ένα από τα οποία είναι η ίδια η ποιότητα της συνάντησης. Ο άρρωστος για να γίνει καλά πρέπει να εμπιστευτεί τον γιατρό. Χωρίς εμπιστοσύνη καμία θεραπευτική σχέση (και όχι μόνο) δεν μπορεί να προχωρήσει. Η εμπιστοσύνη του ασθενούς προς τον γιατρό θα οικοδομηθεί κατά τη συνάντησή τους και εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ικανότητα του γιατρού να εξηγεί τα πράγματα στη γλώσσα του ασθενούς, του κάθε ασθενούς, και να απαντάει στις ερωτήσεις του με προσοχή και ευγένεια. Πώς να εμπιστευθώ έναν άνθρωπο, όταν δεν έχουμε μιλήσει ποτέ; Συνομιλώ με κάποιον σημαίνει του μιλάω και μου μιλάει, τον ακούω και με ακούει. Θα το πούμε για άλλη μια φορά: έχει τεράστια θεραπευτική σημασία να ακούσει ο γιατρός με προσοχή το αφήγημα του ασθενούς. Ο γιατρός δεν θεραπεύει αρρώστιες, θεραπεύει συγκεκριμένους ανθρώπους που έχουν αρρωστήσει ή μάλλον, ακριβέστερα, προσπαθεί να βοηθήσει ανθρώπους που έχουν αρρωστήσει να θεραπευτούν. Στη συνάντηση αυτή ο καθένας προσέρχεται με τη βιογραφία και τον χαρακτήρα του. Ο προσεκτικός γιατρός θα μάθει πολλά για τον εαυτό του και την τέχνη του ακούγοντας τους άλλους.
Στο σημείο αυτό προβάλλει ένα κρίσιμο ζήτημα και αίτημα: πρέπει να εξασφαλίσουμε στους γιατρούς χρόνο για να μπορούν να συναντιούνται με τους ασθενείς και να τους ακούν με προσοχή. Δηλαδή, σε απλά ελληνικά: χρειάζονται προσλήψεις.
Η θεραπευτική σχέση δεν είναι μια κλειστή δυαδική σχέση γιατρού και ασθενούς, αλλά συντελείται μέσα σε ένα τεράστιο και πολύπλοκο σύστημα υγείας και δεν μένει ανεπηρέαστη από άλλους παράγοντες, θεσμούς, πολιτικές αποφάσεις, εμπορικές επιδιώξεις φαρμακευτικών και άλλων εταιρειών. Η σχέση αυτή αναπτύσσεται κυρίως μέσα στο νοσοκομείο, τον κατεξοχήν χώρο υποδοχής και φιλοξενίας. Δεν είναι μόνο τα ράντζα στους διαδρόμους που στιγματίζουν τα νοσοκομεία μας ως αφιλόξενα, αλλά είναι και αυτή η απίστευτη γραφειοκρατική ταλαιπωρία ασθενών και φροντιστών. Είναι αφιλόξενο και ανελέητο αυτό που ζουν ετοιμόρροποι άνθρωποι, βαριά άρρωστοι, όταν πηγαίνουν στο νοσοκομείο τη μέρα που τους όρισαν για εισαγωγή και κάνουν επτά και οκτώ ώρες ώσπου να ξαπλώσουν στο κρεβάτι τους. Η ανθρώπινη ιατρική της συνάντησης δεν μπορεί να αναπτυχθεί και να ζήσει σε αφιλόξενο περιβάλλον.
Ο γιατρός Ρεάς παραθέτει στο τέλος του βιβλίου του τον κατάλογο των ευχαριστιών του. Ο κατάλογος κλείνει ως εξής: «Τέλος, εκφράζω την ευγνωμοσύνη μου στους ”ασθενείς” μου, προτιμώ να πω σε αυτά τα πρόσωπα (υπογραμμίζει ο ίδιος τη λέξη πρόσωπα) που μου ζήτησαν να τα βοηθήσω να θεραπεύσουν την αρρώστια τους και που μου έμαθαν τόσα πολλά κατά τη διάρκεια των συναντήσεών μας: μεγάλος αριθμός από αυτούς μου επέτρεψαν να έχω μαζί τους μια σχέση του είδους Εγώ και Συ και να διαβλέψω έτσι τη σημασία της» (σ. 445). Γνωρίζω από προσωπική πείρα πόσο σημαντική είναι αυτή η έκφραση ευγνωμοσύνης, για τους ίδιους ακριβώς λόγους και από την άλλη πλευρά!