ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΕΣΟΡΡΑΧΗΣ
Λιθούπολη
εκδ. Εστία, σελ. 176
Εντάξει, όλοι το ξέρουμε. Ζούμε σε έναν ασυνάρτητο, παράλογο κόσμο, που γίνεται ολοένα και πιο δύσκολος. Οικονομική κρίση, ακρίβεια, ταξικά χάσματα, ασύδοτος πλουτισμός του 1%, λυσσαλέα διεκδίκηση δικαιωμάτων και μαζί με αυτά πολιτική ορθότητα. Ωστόσο, ο Αριστείδης Καρράς, «ένας αντικοινωνικός κοινωνιολόγος», διατηρεί την αισιοδοξία του για την ανθρώπινη μηχανική. Πιστεύει πως ο άνθρωπος είναι σε θέση να φτιάχνει όλο και πιο αποτελεσματικά εργαλεία για να βελτιστοποιεί την κατάστασή του. Αυτή την αισιοδοξία προσπαθεί να μεταλαμπαδεύσει στους φοιτητές του, παροτρύνοντάς τους να ενστερνιστούν την αντικειμενικότητα της στατιστικής. Παρουσιάζοντάς τους διαγράμματα δεικτών ευημερίας, μυώντας τους στην «ανθρωπιστική ουτοπία» των αριθμών, τους αποδεικνύει ότι ζουν σε έναν ευδαίμονα κόσμο. Ξεπατώνοντας τους φυσικούς πόρους, πάρα πολλοί άνθρωποι γίνονται όλο και πλουσιότεροι. Και αν κάποιοι διαμαρτύρονται για τις χαοτικές ανισότητες, είναι επειδή επαναπαύονται στην αυταπάτη πως «απάνθρωπες πρακτικές τούς έχουν στερήσει το θεμελιώδες δικαίωμα να έχουν ό,τι γουστάρουν».
Ο Δημήτρης Μεσορράχης (γεν. 1982) κέρδισε την προσοχή της κριτικής με το πρώτο βιβλίο του, την «Ανάβαση» (2017). Ενα στοιχείο της γραφής που ξεχώρισαν οι κριτικοί ήταν η επιδέξια χρήση της ειρωνείας. Η ειρωνεία κυριαρχεί και σε αυτό το τρίτο βιβλίο του, επαυξημένη σε κυνισμό. Η Λιθούπολη (περισσότερο από τη λίθινη εποχή παραπέμπει σε μια «Ηλιθιούπολη») είναι γεμάτη ανήμερα σκυλιά, που αδημονούν να κατασπαράξουν τον καθηγητή. Οσο και αν παλεύει να διατηρεί τη θετικότητά του απέναντι στην ανθρώπινη συνθήκη, η πραγματικότητα του αντιστέκεται. Οι δείκτες ευημερίας δεν αντισταθμίζουν την παντοκρατορία της ηλιθιότητας. Ο Αριστείδης αισθάνεται μόνος, σαν να διαθέτει το μονοπώλιο της λογικής. Οι δικοί του ανεμόμυλοι είναι οι ιδεοληψίες, οι δρακόντειοι νόμοι της πολιτικής ορθότητας, η ηθικολογική νιρβάνα, η μπουρδολογία, η ευδαιμονία του Instagram, οι βίγκαν, τα τσιτωμένα νεύρα κάθε λογής ακτιβιστών και συλλογικοτήτων, η περιρρέουσα «κραξομανία». «Δεν μπορούσε να αφήσει καμία μπούρδα να πέσει κάτω».
Είναι πρόδηλη η πρόθεση του Μεσορράχη να οδηγήσει τον ήρωά του από την ακραία προάσπιση της αιτιοκρατίας στην παράνοια και τη σύγχυση του ανορθολογισμού. Κανένας στατιστικός συσχετισμός δεν τον προστατεύει από το βαρυτικό πεδίο του χάους, που εξουσιάζει την ανθρωπότητα. Η καθηγητική του ιδιότητα και αργότερα η ανάμειξή του στην πολιτική χαρακτηρίζονται απ’ ό,τι μισεί περισσότερο, την ιδεοληψία, την ιδεοληπτική του αγερωχία. Δεν αντιλαμβάνεται την παγίδευσή του σε φαύλες παλινωδίες και κούφιες εξαγγελίες. Οι επιστημονικές του απόψεις επί παντός θέματος απλώς αναδαυλίζουν τη φιλαυτία του. Η κοσμοαντίληψή του είναι σκέτη θεωρία. Γι’ αυτό δικαίως ανησυχεί μήπως ανήκει στην κατώτατη βαθμίδα της ύπαρξης, στους κριτικούς, εκείνους που αρέσκονται «στην κατανάλωση συλλογισμών», «χωρίς να καταφέρνουν ούτε να είναι καλλιτέχνες ούτε να παράγουν λύσεις».
Ο Μεσορράχης επιμένει στην πρόταξη της κυνικής αυταρέσκειας του ήρωα, αλλά πέρα από αυτό δεν καταφέρνει να τον εντάξει σε μια αφηγηματική πλοκή. Η νουβέλα απαρτίζεται από τους φλεγματικούς φιλιππικούς ενός τεχνοκράτη, ενός φανατικού των αριθμών. Το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου αναλώνεται στη ρητορική δεινότητα του ήρωα. Οι διάλογοι μετατρέπονται σε αρένα όπου διαπρέπει με αμοραλιστικές σοφιστείες, ενώ δεν λείπουν τα λογοπαίγνια και οι γελοιογραφικές ονοματοδοσίες. Η μυθοπλασία υποσκελίζεται από την ανάπτυξη ενός στρεβλού, δικανικού λόγου, που μέσω της αυτοϋπονόμευσής του φανερώνει την πνευματική ήττα του ήρωα. Μια ήττα ελάχιστα τραγική, αφού είναι αποτέλεσμα της τυχαιότητας, μιας μάλλον εκβιαστικής έκβασης. Ο λόγος, πράγματι, διαμορφώνει έναν μυθοπλαστικό ήρωα, εδώ, όμως, ο λόγος, αστήρικτος από μια, έστω στοιχειώδη, μυθοπλασία, καταντάει ατέρμονη διάλεξη, που ναρκισσεύεται με τους διανοητικούς ακροβατισμούς της.