ΓΙΑΝΝΑ ΜΠΟΥΚΟΒΑΣ
εκδ. ΦΡΜΚ, σελ. 49
Παρά τη δυναμική συνέχεια ή επανεκκίνηση –υπάρχουν διάφορες οπτικές– της ελληνικής ποίησης την τελευταία εικοσαετία, παραμένει εμπεδωμένη η πεποίθηση ότι είναι είδος δύσκολο και αφορά τους λίγους. Αυτό σαν να εμπεριέχει και μια λανθάνουσα μομφή. Υπονοείται μήπως ότι η ποίηση περιφρονεί τους πολλούς ή, ακόμα χειρότερα, ότι οι ποιητές δεν είναι πλέον ικανοί να γοητεύσουν; Η συζήτηση ανάγεται αυτόματα και στη γλώσσα της νεότερης ποίησης που, σύμφωνα με τις κατηγορίες που εγείρονται εναντίον της, δεν είναι πλέον αρκετά «ποιητική». Με τη σειρά της η αιτίαση αφορά τη δυνατότητα της γλώσσας να ανανεώνεται δημιουργικά. Μολονότι δεν λείπουν από τη σύγχρονη ποίησή μας οι νεόγεροι και οι κριτικοί που τους υποστηρίζουν, δύσκολα θα μπορέσει μια ποίηση (και μια γλώσσα) να κερδίσει με τρόπο οριστικό την ιστορική παρτίδα αν δεν είναι ανανεωτική και καινοτόμα. Ο Βύρων Λεοντάρης, από τους ελάχιστους ποιητές που στη μεταπολιτευτική Ελλάδα καλλιέργησε με αξιώσεις τον δοκιμιακό λόγο, επισημαίνει: «Ποιητές-ανακαινιστές της γλώσσας μπορούν να υπάρξουν μόνο σε έθνη που δεν έχουν απομακρυνθεί ακόμη πολύ από το βαρβαρικό (με τη σωστή σημασία της λέξης) παρελθόν τους, σε έθνη δηλαδή που η γλώσσα τους βρίσκεται σε ακμή και ανάπτυξη. Τα έθνη με πανάρχαιες, ερειπωμένες πια γλώσσες, έχουν χάσει το παιχνίδι στον τομέα αυτόν. Δεν υπάρχει άλλο γλωσσικό ιδίωμα για την ελληνική ποίηση, παρά η γλώσσα του πρόσφυγα, του μετανάστη, του εξόριστου, της διασποράς, η γλώσσα του Eλληνα σε συνεχή κατάσταση ανάγκης» («Θέσεις για τον Καρυωτάκη»).
Η επισήμανση του Λεοντάρη, είτε συμφωνεί κανείς μαζί της είτε όχι, εν όλω ή εν μέρει, παρέχει ερεθιστικές αφορμές για συζήτηση. Στην πιο αποδραματοποιημένη εκδοχή μάς παρακινεί να σκεφθούμε ότι αντί για μια γλωσσική «κατάσταση ανάγκης» μας κατέκλυσε μια τρομερή σοβαροφάνεια και σπουδαιοφάνεια. Χάσαμε τη χαρά του παιχνιδιού των λέξεων. Και πώς μπορεί να είναι κανείς καλλιτέχνης της γλώσσας αν δεν παίζει μαζί της ακομπλεξάριστα και δεν το ευχαριστιέται; Τα σκέφτομαι όλα αυτά ξεφυλλίζοντας και μη χορταίνοντας το λεπτό βιβλιαράκι της Γιάννας Μπούκοβα (γεν. 1968), διακεκριμένης ποιήτριας και συγγραφέως από τη Βουλγαρία, που εδώ και χρόνια ζει και εργάζεται στην Ελλάδα. Είναι το δεύτερο βιβλίο που η Μπούκοβα γράφει στα ελληνικά, από τα οποία επί χρόνια μεταφράζει προς τη μητρική της γλώσσα. Το φαινόμενο της οικειοποίησης μιας άλλης ποιητικής γλώσσας σε τέτοια ηλικία είναι σπάνιο αν όχι μοναδικό. Εδώ, στο υπό συζήτηση «Σ», η Μπούκοβα μας θυμίζει πόσο ευχάριστα και ευρηματικά μπορεί να περάσει κανείς με τα ελληνικά, φτάνει να το θελήσει.
Κατασκευάζει ένα λημματολόγιο 365 λέξεων που αρχίζουν από σίγμα, υιοθετώντας την ευεργεσία του περιοριστικού κανόνα, πίσω από τον οποίο κρύβεται η ατέλειωτη ελευθερία του ποιητικού παιχνιδιού. «Σοκακού είναι μια γκέισα που έχει πολύ ξεπέσει» και «Συνειδητοποίηση είναι όταν το βλέμμα σου βγάζει δόντια». Το χιούμορ της είναι ανακουφιστικά σκοτεινό, κατά τη βαλκανική/σλαβική παράδοση: «Σόι είναι η βαριά σκιά του DΝΑ σου» και «Σαρανταποδαρούσα είναι η πραγματικότητα ως παρτενέρ του χορού». Δεν λείπουν και λήμματα που, με δηκτική διάθεση, παίρνουν θέση σε ζητήματα κριτικής – η Μπούκοβα είναι και μια συγκροτημένη κριτικός της σύγχρονης ποίησης: «Σιρόπι είναι ένας λυρισμός που δημιουργεί εξαρτήσεις». Κι ακόμη θα βρει κανείς σκωπτικά λήμματα πολιτικού προβληματισμού: «Σοσιαλδημοκρατία είναι μια ταυτόσημη εξίσωση που ακόμα λύνεται». Δεν μπορώ να φανταστώ αναγνώστη, φανατικό ή όχι της ποίησης, που να μη συνδυάσει αποτελεσματικά το τερπνόν μετά του ωφελίμου ανατρέχοντας στα «Σ» της Μπούκοβα.