RAY BRADBURY
Ο εικονογραφημένος άνθρωπος
Μετάφραση – επίμετρο: Βασίλης ∆ουβίτσας,
εκδ. Αγρα, σελ. 448
Σύμφωνα με τη Μάργκαρετ Ατγουντ, ο Αμερικανός συγγραφέας Ρέι Μπράντμπερι (1920-2012) απέκτησε το χρίσμα της συγγραφής σε μια μοναδική παράσταση ενός περιοδεύοντος τσίρκου που παρακολούθησε παιδί. Εκεί, ο μάγος Κύριος Ελέκτρικο (Mr Electrico) τον τίναξε με ρεύμα, φωνάζοντάς του ταυτόχρονα: «Ζήσε για πάντα!» (απόσπασμα συνέντευξής του στο επίμετρο της ελληνικής έκδοσης). Ο τίτλος «Ο εικονογραφημένος άνθρωπος» παραπέμπει στα τατουάζ που μια μάγισσα γέμισε ολόκληρο το σώμα ενός τσιρκολάνου, προκειμένου αυτός να κερδίζει χρήματα στις παραστάσεις. Κάθε βράδυ, τα τατού-εικονογραφήσεις ζωντανεύουν, λέγοντας ιστορίες καθώς εκείνος προσπαθεί να κοιμηθεί. Ο ήρωας θέλει να απελευθερωθεί από αυτά τα στοιχειά που τον κατατρύχουν, κάνοντάς τον παρείσακτο.
Οπως το φτιαγμένο από σάρκες νεκρών τέρας της νουβέλας «Φρανκεστάιν», που έγραψε η Μαίρη Σέλεϊ τον 19ο αιώνα, «Ο εικονογραφημένος άνθρωπος» συμβολίζει την τέλεση της αθάνατης λογοτεχνικής γραφής. Ο τίτλος που έδωσε ο Μπράντμπερι στην αμερικανική έκδοση, «The Illustrated Man» (1951), ίσως υπονοεί την εποχή που ο ίδιος έβγαζε χρήματα από ιλουστρέ περιοδικά, όπως το Playboy και το Esquire, δημοσιεύοντας ιστορίες του. Στο ύφος τους τα διηγήματα μοιάζουν με αφήγηση ονείρου ή εφιάλτη, αποτελώντας έτσι έναν δίαυλο που συνδέει τη λογοτεχνία με το υποσυνείδητο. Ο συγγραφέας θεωρεί ότι η ψυχή του ανθρώπου ζει ανάμεσα στη φαντασία και στα όνειρα, αποκτώντας σώμα μέσα από τα λογοτεχνικά κείμενα.
Στα διηγήματά του αναπαράγεται η εικονοποίηση του φαντασιακού στοιχείου της λεγόμενης εποχής του Διαστήματος, 1950-1960 (Space Age).
Στα διηγήματα του Μπράντμπερι αναπαράγεται η εικονοποίηση του φαντασιακού στοιχείου της λεγόμενης εποχής του Διαστήματος, 1950-1960 (Space Age). Οι εξωγήινοι κόσμοι, οι αστροναύτες και οι πύραυλοι γίνονται αλληγορικό μέσο κατανόησης του δικού μας κόσμου. Λάτρης της λογοτεχνίας του φανταστικού με κύριο εκφραστή της τον Εντγκαρ Aλαν Πόε, ο Μπράντμπερι συνεργάστηκε για τη δημιουργία σεναρίων της «Ζώνης του λυκόφωτος» (The Twilight Zone), αμερικανικής τηλεοπτικής σειράς, διάσημης για τις μυστήριες, γκροτέσκες ιστορίες της.
Στο δυστοπικό μυθιστόρημά του «Φαρενάιτ 451» (γνωστή ταινία της γαλλικής πρωτοπορίας της δεκαετίας 1960 από τον Φρανσουά Τριφό), αναδεικνύει τον κίνδυνο να ενοχοποιηθούν τα βιβλία και να καταστραφούν στην πυρά από μια αποστειρωμένη κοινωνία. Σε έναν κόσμο κατεστραμμένων βιβλίων, μια ομάδα ανθρώπων έχουν γίνει οι ίδιοι τα εξαφανισμένα βιβλία, απομνημονεύοντάς τα. Συντελείται έτσι μια «σωματοποίηση» της φαντασίας.
Στο διήγημα «Οι εξόριστοι», μάγισσες πολεμούν εξ αποστάσεως αστροναύτες με στίχους από το έργο του Σαίξπηρ «Μακμπέθ», καθώς εκείνοι πρόκειται να προσγειωθούν στον πλανήτη Αρη, τόπο εξορίας χαρακτήρων και συγγραφέων της κλασικής λογοτεχνίας. Προγονή του συγγραφέα ήταν η Μαίρη Μπράντμπερι, η οποία καταδικάστηκε ως μάγισσα το 1692 στις περιβόητες δίκες για μαγεία του Σάλεμ, γεγονός που αποτελεί θεμελιακό μοτίβο της αμερικανικής τέχνης. Ο μακαρθισμός σχετίζεται με αυτόν τον σκοτεινό γοτθικό πυρήνα της Αμερικής. Με ειρωνεία, ο συγγραφέας διηγείται πώς στη Γη επικρατεί η αποστείρωση εγκεφάλου με δεκανίκι την ψυχανάλυση, ενώ στον Αρη διεξάγεται ο τηλεπαθητικός πόλεμος ενός φανταστικού κόσμου εναντίον ενός κίβδηλου πραγματικού.
«Η ασταμάτητη βροχή» εξελίσσεται στον πλανήτη Αφροδίτη, όπου διαρκής νεροποντή καθιστά το τοπίο μια μαυρόασπρη, υδάτινη κόλαση. Οι σταγόνες χτυπούν τον εγκέφαλο, φέρνουν τρέλα και αυτοκτονία στους γήινους κοσμοναύτες-εξερευνητές. Μόνη ελπίδα ο στεγνός χώρος ανάγνωσης του Ηλιακού Θόλου, αλληγορία της θαλπωρής που νιώθεις στη βιβλιοθήκη ή σε έναν βολικό καναπέ για διάβασμα. Τα βιβλία περιμένουν για να σώσουν αυτούς που αντέχουν την ενδελεχή έρευνα, οδηγώντας στον εντοπισμό ενός καταληκτικού Ηλιακού Θόλου.
Στην «Μπετονιέρα», οι υποσχέσεις της θρησκείας για έναν «καλύτερο κόσμο» που περιμένει αλλού, όπως και ο υποκριτικός συναισθηματισμός στις επιφανειακές σχέσεις των Γήινων, περιγράφονται επικριτικά στα γράμματα ενός Αρειανού προς τη γυναίκα του. «Ο πόλεμος είναι κακό πράγμα, αλλά η ειρήνη μπορεί να αποδειχθεί ζωντανός τρόμος», θα απαντήσει η Αρειανή σύζυγος.
Η τέταρτη διάσταση
Στην «Ωρα μηδέν», τα παιδιά επικαλούνται την τέταρτη διάσταση για να καταργήσουν τον κόσμο των μεγάλων. Κβαντομηχανική και μεταφυσική συναντιούνται όταν η παιδική ηλικία λειτουργεί πέρα απ’ τις προκαταλήψεις. Η παιδική βία εδώ αλληγορεί αντιπολεμικά μηνύματα. Διαφαίνεται επίσης μια αναφορά στη νουβέλα «Το στρίψιμο της βίδας» («The Turn of the Screw») του Χένρι Τζέιμς, όπου πρωταγωνιστεί η ακραία δράση των ανηλίκων, όταν καταλαμβάνονται τα σώματά τους από ραδιούργα πνεύματα.
Για τον Ρέι Μπράντμπερι, ο μεγάκοσμος του Διαστήματος αποτελείται από διάφορους μικροκόσμους: των ρομαντικών, της παιδικής ηλικίας, των διφορούμενων ρομπότ που μπορεί να είναι ανθρωπόμορφες ρεπλίκες, των εξόριστων χαρισματικών. Οπως λέει ο ίδιος στον πρόλογό του, τον ενδιαφέρει να διανοηθεί «τι θα γινόταν αν», χωρίς την αυστηρή ταύτιση της γραφής του με την επιστημονική φαντασία.