ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΚΡΙΔΑΚΗΣ
Τα απόνερα της Σοφίας
εκδ. Εστία, σελ. 264
Η μοίρα του Ζαχαρία Μελιτάκη κρίθηκε στα δεκαπέντε του χρόνια. Επειτα από ένα οικογενειακό συμβούλιο, ο πατέρας του αποφάσισε να τον χρίσει συγγραφέα. Hταν πεπεισμένος για το συγγραφικό ταλέντο του γιου του και για να ενθαρρύνει την κλίση του διοργάνωσε το καλοκαίρι του 2003, στο εξοχικό τους σπίτι στις Θέρμες, ένα νησιώτικο λουτροχώρι, λογοτεχνικές εσπερίδες. Ο έφηβος Ζαχαρίας πενθούσε τότε τον ανανταπόδοτο έρωτά του για τη Σοφία και, «τελώντας υπό το κράτος των εσωτερικών καυτών ζουμιών της απελπισίας» του, βρήκε στη συγγραφή παρηγοριά, αλλά και ένα μέσο για να αποκαταστήσει την αυτοεκτίμησή του. Τα «Απόνερα της Σοφίας» ήταν το τελευταίο του εφηβικό πόνημα, εμποτισμένο σε μεταφυσική αχλή, καθώς είχε βαφτιστεί την ίδια μέρα με τη Σοφία, αμέσως έπειτα από εκείνη, στα νερά της ίδιας κολυμπήθρας, «μέσα στα υγρά της δικής της βάφτισης». «Hμουν βουτηγμένος από μικρός μέσα στον ζωμό της Σοφίας». Δέκα χρόνια μετά το καλοκαίρι του «λογοτεχνικού οίστρου», όταν διέπρεψε σαν μικρός Oμηρος της θερινής κοινότητας, ο Ζαχαρίας, απόφοιτος της Γεωπονικής πια, επιστρέφει στις Θέρμες, όπου ανακαλύπτει την αληθινή του κλίση, τη φύση. Το φυσικό τοπίο τον συνταράζει. Τρελαίνεται με την ευωδιά των βοτάνων, τις χαρουπιές, τις ρίγανες, τα θρούμπια, τα θυμάρια και τα μάραθα, το κελάρυσμα του χειμάρρου, τα ανθισμένα ρείκια· «ένιωθα ότι άλλαζε μέσα μου όλος ο κόσμος, ο οποίος γνώριζα μέχρι εκείνη τη στιγμή της ζωής μου» (η σύνταξη του συγγραφέα). Αλλά η θλίψη τον παραμόνευε. «Υπέπεσα πάρα πολύ γρήγορα ξανά στη μελαγχολία της μοναξιάς μου […]».
Η βουκολική ευωχία διασαλεύτηκε όταν ο πατέρας του τον έσυρε από τον ποιμενικό του λειμώνα στο λογοτεχνικό στερέωμα της Αθήνας, παρουσιάζοντάς τον σαν εξαίρετο πρωτοεμφανιζόμενο συγγραφέα, έχοντας εκδώσει ένα βιβλίο στο όνομά του. Εγκλωβισμένος στο πατρικό ψεύδος, ο Ζαχαρίας απολαμβάνει έναν απίστευτο λογοτεχνικό θρίαμβο. Το κακό είναι ότι δεν έχει καμία διάθεση να γράψει προκειμένου να εκπληρωθούν οι λογοτεχνικές προσδοκίες του πατέρα («μέσω εμένα φυσικά») γράφοντας το τόσο κρίσιμο για έναν ελπιδοφόρο πρωτοεμφανιζόμενο δεύτερο βιβλίο. Προτιμούσε να δρέπει καρπούς παρά δάφνες.
Από την αρχή του μυθιστορήματος ο Γιάννης Μακριδάκης βάζει τον ήρωα να οικτίρει την τραγική του κατάσταση, αποκρύπτοντας τα αίτια της δυστυχίας του. Το σασπένς κορυφώνεται με τις συγγραφικές κακουχίες του γεωπόνου. Επειδή, όμως, πέρα από το μελόδραμα, η άλλη σταθερά της πεζογραφίας του Μακριδάκη είναι η προάσπιση μιας οικολογικής ουτοπίας, ο ήρωας, «ένας εξόριστος αγρότης σε αστικό περιβάλλον», διατελώντας «σε κατάσταση ψυχολογικής κατακρήμνισης», συγκλονίζεται στο κέντρο της Αθήνας από μια παροξυσμική λατρεία της φύσης. Περπατώντας περιμετρικά της Βασιλίσσης Σοφίας, αποδύεται σε περιπαθείς εναγκαλισμούς και εσώψυχες εκμυστηρεύσεις με ελιές, γαζίες, γιασεμιά, μουσμουλιές, νεραντζιές, καθώς και με μία αμυγδαλιά, «με την οποία είχαμε κάποιες στιγμές πολύ ιδιαίτερες και τρυφερές».
Στα βιβλία του Μακριδάκη το δραματικό αποβαίνει, ερήμην του, ιλαροτραγικό. Εδώ τη φαιδρότητα του ψυχοδράματος έρχεται να σφραγίσει μια εξωφρενική έκβαση, εκ του κορωνοϊού ορμώμενη. Ωστόσο, το σοβαρότερο πρόβλημα είναι αναντίρρητα η προχειρότητα του λόγου. Πολλές επαναλήψεις λέξεων μέσα στην ίδια σελίδα, αταίριαστες λόγιες εκφράσεις (κατάχρηση των ρημάτων «αφικνούμαι» και «διατελώ»), φλυαρίες, στομφώδεις μεταφορές, κραυγαλέες ασυνταξίες. Μπορεί ο αγρότης να εμβαπτίστηκε στα απόνερα της Σοφίας, αλλά λογοτεχνικά παρέμεινε αναλφάβητος. Iσως θα είχε ενδιαφέρον αν ο Μακριδάκης μετατόπιζε τη γραφή του από το δράμα στην ειρωνεία, εντοπίζοντας και αναδεικνύοντας ο ίδιος την κωμική χροιά των έργων του. Eτσι, κάθε κακοτεχνία θα αυτοακυρωνόταν εμφανιζόμενη ως εμπρόθετη.