ΙΩΑΝΝΑ ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΥ
Ελλη Παπαδημητρίου: μια γυναίκα του 20ού αιώνα.
Ο κανόνας και η παράβαση
εκδ. Ερμής, σελ. 484
Τα καλά κορίτσια πάνε στον παράδεισο, τα κακά κορίτσια πάνε παντού. Αεικίνητη, φιλομαθής και διά βίου στρατευμένη, η Ελλη Παπαδημητρίου (1900-1993) υπήρξε γυναίκα με εκρηκτική προσωπικότητα. Ο περιπετειώδης βίος της συνδέθηκε με τις άγριες δοκιμασίες του σύντομου 20ού αιώνα καθώς φιλελεύθερη αστή αρχικά και αριστερή κομμουνίστρια κατόπιν, διανοούμενη και ποιήτρια, επιδίωξε να βρίσκεται πάντοτε στην πρώτη γραμμή των διαρκών αγώνων που απαίτησαν οι δύσκολοι καιροί της. Από ευκατάστατο σπίτι της Σμύρνης, έζησε τον προσφυγικό ξεριζωμό παρότι η πατρική της οικογένεια πρόφτασε να διασφαλίσει τις υλικές βιοτικές προϋποθέσεις της. Δραστήριο μέλος της Επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύγων, στενή συνεργάτις του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, οικονομική χορηγός και ψυχή της Ανώνυμης Εταιρείας «Ελληνική Τέχνη» για την προώθηση της προσφυγικής χειροτεχνίας στο ελληνικό και ξένο εμπόριο, ήρθε σε στενή επαφή με τους πληθυσμούς των κυνηγημένων Μικρασιατών. Αοκνη, επίμονη και γεμάτη ιδέες, η φλογερή Ελλη διασχίζει ολόκληρη την Ελλάδα με αυτοκίνητο, τρένο, αραμπά, καΐκι ή γαϊδούρι για να τους συναντήσει. Και ταυτόχρονα βρίσκεται σε επαφή με όσες πνευματικές προσωπικότητες προσπαθούν να ανορθώσουν την Ελλάδα την επομένη της Μικρασιατικής Καταστροφής. Στη διάρκεια της μεταξικής δικτατορίας η Παπαδημητρίου πρωτοστατεί στον ανατρεπτικό αγώνα έχοντας αναπτύξει σχέσεις με το Κομμουνιστικό Κόμμα. Και επειδή οι αντιφασιστικές ανάγκες το απαιτούν, εντάσσεται οργανωτικά και στις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες. Στον πόλεμο αναπτύσσει δράση στο Κάιρο, θεωρείται όμως πολιτικά ανεπιθύμητο πρόσωπο από τον βασιλιά Γεώργιο, και εξορίζεται στην Ιερουσαλήμ όπου συνεχίζει την έντονη δράση της ως μέλος του ΚΚΕ. Ανυπάκουη, θα παραπεμφθεί σε δίκη από τις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες και θα εκτοπιστεί στη μακρινή Ερυθραία. Και παράλληλα γράφει. Τα πρώτα ποιητικά της έργα δημοσιεύονται σε περιοδικό του Καΐρου δίπλα στα ονόματα του Καβάφη και του Σεφέρη. Αμάλγαμα αντιθέσεων, μέλος του ΚΚΕ, θρησκευόμενη, μόνιμο πνεύμα αντιλογίας, και ταυτόχρονα δημοφιλές πρόσωπο ανάμεσα στους απλούς λαϊκούς ανθρώπους, μετά τον πόλεμο θα αφιερωθεί στη σύνθεση ενός opus magnum. Είναι η δημιουργία του τρίτομου «Κοινού λόγου», έργο που συγκεντρώνει πλούσιες αυτοβιογραφικές μαρτυρίες από τη Μικρασιατική Καταστροφή, την Κατοχή, την Αντίσταση και τον Εμφύλιο για να αντιστρατευτεί τη λήθη.
Η εργασία που έφερε εις πέρας η συγγραφέας – ιστορικός Ιωάννα Πετροπούλου είναι τιτάνια. Διάλεξε να βιογραφήσει ένα πρόσωπο που διέσχισε τον 20ό αιώνα, επέλεξε να ακολουθήσει μια γυναίκα που δεν απουσίασε από κανένα (πολιτικό, κοινωνικό και πνευματικό) μέτωπο, κι αποφάσισε να αναπλάσει όλους τους χώρους στους οποίους η βιογραφούμενη κινήθηκε. Δημιούργησε έτσι μια τεράστια τοιχογραφία του ελληνικού Μεσοπολέμου, των μεσανατολικών ακυβέρνητων πολιτειών του πολέμου, της πέτρινης μεταπολεμικής Ελλάδας και της μεταπολίτευσης. Κι ακόμη έπλασε ένα συναρπαστικό ανάγνωσμα – μια ιστορική βιογραφία που με άκρα υπαρξιακή συναίσθηση περιέλαβε στη φόδρα της κάτι από τη μη ερμηνεύσιμη φύση του ανθρώπου. Αναρίθμητες πηγές, μακροχρόνια έρευνα, συνεντεύξεις με συγκαιρινούς της Ελλης, έγγραφα των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών, φωτογραφικές μαρτυρίες, διασταύρωση με γραπτά των πολυάριθμων προσώπων που συνάντησαν την Παπαδημητρίου. Με διαρκείς μεταφορές, παρομοιώσεις και επανερχόμενα μοτίβα, η συγγραφέας πλάθει έναν τόνο επικό για τη χαρισματική και αντιφατική (δημιουργική, ευγενική, ανιδιοτελή, ασκητική, δεσποτική, φανατική) προσωπικότητα που υπήρξε η Ελλη Παπαδημητρίου σε έναν κόσμο που επί πέντε δεκαετίες έζησε μέσα σε αδιάκοπες φουρτούνες.