Η λέξη-κλειδί που χαρακτηρίζει τον σχεδιασμό των βιβλιοθηκών του 21ου αιώνα είναι ο άνθρωπος και όχι η συλλογή. Μια ιδέα για τις δυνατότητες των σύγχρονων βιβλιοθηκών είχαν όσοι συμμετείχαν ή παρακολούθησαν τις δραστηριότητες του πρωτοποριακού δικτύου Future Library. Τον Μαραθώνιο Δημιουργικότητας που διοργάνωσε το δίκτυο με την παρουσίαση της υποδειγματικής λειτουργίας εννέα βιβλιοθηκών σε όλη την Ελλάδα. Με γενικό τίτλο Future Library Unconference 2013 οι εκδηλώσεις επικεντρώθηκαν στη δράση Media Lab (σ.σ. σχετικό ρεπορτάζ της Ολγας Σελλά προ των δράσεων στην κυριακάτικη «Κ», 24.11.2103), μέσω της οποίας μεταμορφώθηκαν οι εννέα, από τις 120, δημόσιες και δημοτικές βιβλιοθήκες του δικτύου. Οι πόλεις που διαθέτουν πλέον τις υπερσύγχρονες βιβλιοθήκες είναι η Δράμα, η Κοζάνη, τα Τρίκαλα, η Λιβαδειά, η Κόρινθος, η Ναύπακτος, το Κερατσίνι και η Δραπετσώνα, η Ηλιούπολη και τα Χανιά. Οι βιβλιοθήκες τους προσφέρουν υπηρεσίες υψηλού επιπέδου, με εργαστήρια τεχνολογίας, αστρονομίας, αισθητικής, φωτογραφίας, θεάτρου, μουσικής, κόμικς, yoga και μαγειρικής.
Η δράση Media Lab σχεδιάστηκε με την υποστήριξη της Google, σε συνεργασία με το Aarhus City Library και το Mozilla Foundation και υποστηρίζεται αποκλειστικά από το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Οι εκδηλώσεις κορυφώθηκαν στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς με μια μεγάλη πολυεθνική συνάντηση με τίτλο Unconference 2013. Περισσότεροι από 50 ομιλητές και 400 συμμετέχοντες απ’ όλο τον κόσμο παρουσίασαν πρωτότυπες δράσεις, ομιλίες, workshops και happenings.
Πώς εξηγείται, όμως, όλη αυτή η δημιουργική έκρηξη και το ευφορικό κλίμα γύρω από τις βιβλιοθήκες σε μια χώρα… χαμηλής αυτοπεποίθησης και σε κρίση; H αρχή έγινε το 2010 όταν το Ιδρυμα Bill and Belinda Gates βράβευσε τη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη της Βέροιας με το κορυφαίο βραβείο «Πρόσβαση στη Μάθηση» για τη δημιουργική χρήση των υπηρεσιών πληροφόρησης και τεχνολογίας και την ικανοποίηση των οικονομικών, εκπαιδευτικών και πολιτιστικών αναγκών. Το βραβείο συνοδεύτηκε από το ποσό του ενός εκατομμυρίου δολαρίων. Τότε έγινε γνωστό, διεθνώς, ότι μια από τις πιο καινοτόμες βιβλιοθήκες του κόσμου βρίσκεται σε μια ορεινή περιοχή της Βόρειας Ελλάδας.
Πριν από δύο χρόνια, το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος είχε την ιδέα της επέκτασης του παραδείγματος της Βέροιας σε όλη την Ελλάδα. Με κέντρο τη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη της Βέροιας δημιούργησε το Future Library, το δίκτυο δημόσιων και δημοτικών βιβλιοθηκών, για να ενισχυθεί στη συνείδηση του κόσμου η σπουδαιότητα των βιβλιοθηκών ως κέντρων μάθησης, χώρων δημιουργικότητας και διάδρασης.
Με την ευκαιρία των εκδηλώσεων του Future Library, μιλήσαμε με τον διευθυντή του δικτύου Δημήτρη Πρωτοψάλτου, την πρώην διευθύντρια της Βιβλιοθήκης του Ελσίνκι Maija Berndtson και τον Βρετανό John Kieffer, συν-διευθυντή της δημιουργικής πλατφόρμας John3Shelagh.
Την ανθρωποκεντρική διάσταση της φιλοσοφίας των σύγχρονων βιβλιοθηκών επεσήμανε στην κουβέντα μας ο Δημήτρης Πρωτοψάλτου: «Η δημόσια βιβλιοθήκη μπορεί να παρέχει πολλών ειδών υπηρεσίες σε όλα τα μέλη της κοινωνίας: στα παιδιά, τους εφήβους, τους γονείς, τους ανέργους, τους μετανάστες και τους συνταξιούχους».
Ο ίδιος αναφέρθηκε, ακόμα, σε μια βιβλιοθήκη ελεύθερης γνώσης με διαφορετικές, όμως, δυνατότητες πρόσβασης στη μάθηση: «Η μάθηση δεν προέρχεται πια μόνο από ένα βιβλίο, αλλά και από ένα εργαστήριο, ένα σεμινάριο, μια καλλιτεχνική δραστηριότητα, από τη δημιουργία καινούργιας γνώσης που μπορούν να δημιουργούν οι ίδιοι οι πολίτες. Στόχος μας είναι να στρέψουμε τον κόσμο που έρχεται στις βιβλιοθήκες από την κατανάλωση της πληροφορίας στη δημιουργία νέας γνώσης, με τη βοήθεια σύγχρονων εργαλείων και ποικίλων δραστηριοτήτων».
Ως ιδανικό σημείο συνάντησης της γνώσης με τον άνθρωπο και ως χώρο διάδρασης, πειραματισμού και δοκιμής νέων ιδεών, περιέγραψε τη νέα βιβλιοθήκη ο John Kiefer. «Η πρόκληση της βιβλιοθήκης του μέλλοντος είναι να καταφέρει να εμπλέξει δημιουργικά τους ανθρώπους στην περιπέτεια της μάθησης, ιδίως εκείνους που ζουν σε περιοχές με κοινωνικά ή οικονομικά προβλήματα. Να ενώσει τον ψηφιακό κόσμο με τον κόσμο της μάθησης και να δώσει τα εφόδια στους ανθρώπους, ώστε να μπορούν να λύνουν μόνοι τους αρκετά από τα προβλήματά τους».
Στην κοινωνική, πλουραλιστική διάσταση των σύγχρονων βιβλιοθηκών αναφέρθηκε και η Maija Berndtson, η οποία θεωρεί την Ελλάδα ιδανικό τόπο ανάπτυξης των σύγχρονων βιβλιοθηκών. «Στη Φινλανδία η μεγάλη παράδοση που υπάρχει στον τρόπο οργάνωσής τους δυσκολεύει πολλές φορές τον εκσυγχρονισμό και την εξέλιξη μιας βιβλιοθήκης. Στην Ελλάδα μπορείτε να ξεκινήσετε από την αρχή, είστε πιο ελεύθεροι να τολμήσετε και να δημιουργήσετε νέου τύπου βιβλιοθήκες». Η ίδια επεσήμανε, ακόμα, την ανάγκη εμπλοκής των βιβλιοθηκών με την κοινωνία και, ιδιαιτέρως, με τα πιο αδύναμα μέλη της. Μια δική της σκέψη είναι, τέλος, η αξιοποίηση των κινητών τηλεφώνων ως μέσων μετάδοσης της γνώσης, κυρίως σε χώρες όπως η Αφρική, όπου ελάχιστοι έχουν πρόσβαση στη γνώση, αλλά αρκετοί χρησιμοποιούν κινητά τηλέφωνα.
Στις συζητήσεις που έγιναν στο Μουσείο Μπενάκη έγινε σαφές ότι οι σύγχρονες βιβλιοθήκες ανοίγουν τις πόρτες τους στις τοπικές κοινωνίες, γίνονται ανθρωποκεντρικές, εξωστρεφείς, υποδέχονται τη μουσική, τις εικαστικές τέχνες, τον χορό, το θέατρο και συμπορεύονται με τις εντυπωσιακές εξελίξεις της τεχνολογίας.