Στο βιβλίο του Ντάνιελ Μέντελσον «Χαμένοι» (εκδόσεις Πόλις) αναφέρεται πως κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής, μεταξύ τους οι Εβραίοι έλεγαν ότι ήταν «χίλιες φορές καλύτερο να σε συλλάβει Γερμανός παρά Ουκρανός. Ο Γερμανός σε πυροβολεί στο κεφάλι και τέλος. Ο Ουκρανός σε πυροβολεί στο στομάχι για να υποφέρεις».
Το σχόλιο αφορά βεβαίως τους Ουκρανούς που συνεργάστηκαν με τους ναζί – και δεν ήταν λίγοι. Ο αντισημιτισμός στην Ουκρανία είναι παλαιά υπόθεση – από τα πογκρόμ των κοζάκων ακόμα.
Το σχόλιο όμως δεν μας λέει μονάχα κάτι για τον βαθμό του αντισημιτισμού στην Ουκρανία αλλά και για τη σκληρότητα με την οποία οι λαοί επιλέγουν να λύνουν τις (όποιες) υποθέσεις τους και την ευκολία με την οποία συχνά καταφεύγουν στην υπέρμετρη βία. Οι εκτεταμένες, γενικευμένες ταραχές που έχουν κορυφωθεί αυτές τις μέρες στην Ουκρανία χαρακτηρίζονται από φανατισμό και σκληρότητα και από τις δύο πλευρές. Μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση όταν την Τρίτη το βράδυ, παρακολουθώντας σε ξένα ειδησεογραφικά δίκτυα τις σχετικές ανταποκρίσεις, οι νεκροί είχαν έως τότε φτάσει τους 14: επτά διαδηλωτές και έξι αστυνομικοί. Δηλαδή, περίπου στα ίσα διεξάγονταν οι οδομαχίες, ενώ την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές (μεσημέρι Τετάρτης), οι νεκροί έχουν φτάσει τους 26: δεκατέσσερις διαδηλωτές, ένας δημοσιογράφος, ένας περαστικός και δέκα αστυνομικοί. Μικρή η διαφορά και πάλι. Δεν θα έπρεπε να εκπλήσσεται κανείς ωστόσο: δεν μιλάμε για συνηθισμένους διαδηλωτές στην Ουκρανία. Μιλάμε για ενόπλους, οι οποίοι, σε σημαντικό βαθμό, προέρχονται από ακροδεξιές και νεοναζιστικές ομάδες.
Η ουκρανική υπόθεση δεν προσφέρεται για σχηματικά δίπολα και αφορισμούς. Ο ουκρανικός λαός έχει εδώ και καιρό κατεβεί στους δρόμους διαμαρτυρόμενος για έλλειμμα δημοκρατίας εκ μέρους της κυβέρνησης του προέδρου Βίκτορ Γιανούκοβιτς, καθώς επίσης για περισσότερη σύνδεση με την Ευρώπη και λιγότερη με τη Ρωσία.
Στο τρέχον τεύχος του The New York Review of Books (20.2.2014) ο Τίμοθι Σνάιντερ (Timothy Snyder, καθηγητής της Ιστορίας στο Γέιλ και συγγραφέας του εξαιρετικού «Ματωμένες χώρες: Η Ευρώπη ανάμεσα στον Χίτλερ και τον Στάλιν» – Bloodlands: Europe Between Hitler and Stalin) γράφει ότι ο σημερινός πρόεδρος της Ουκρανίας έχει στην ουσία εγκαθιδρύσει μια «νέα δικτατορία» σε μια «θλιβερή απομίμηση της Ρωσίας». Και κλείνει με ένα ερώτημα: «Υπάρχει κανένας έξω από τη χώρα που μπορεί να υπερασπιστεί την κοινωνία των πολιτών στην Ουκρανία»; Οι Ευρωπαίοι πάντως, για τους οποίους μάχεται σημαντικό τμήμα των απλών Ουκρανών, μάλλον δεν είναι σε θέση να ανταποκριθούν.