ARTHUR C. DANTO
Τι είναι αυτό που το λένε τέχνη
μετ.: Ανδρέας Παππάς
εκδ.Μεταίχμιο, σελ. 232
Ως φιλόσοφος ασχολήθηκε επίμονα και εις βάθος με το οντολογικό πρόβλημα του ορισμού της τέχνης. Ως τεχνοκριτικός στο περιοδικό The Nation, θέλησε να συνομιλήσει με τα έργα επιζητώντας να διακρίνει πώς αυτοπροσδιορίζονταν τα ίδια, πάντα θηρευτής του νοήματος και όχι κάποιων εγγενών ιδιοτήτων, αισθητικών ή άλλων, που ώς τότε θεωρούνταν καταστατικά χαρακτηριστικά του έργου τέχνης. Προτείνοντας στη θέση της αισθητικής ανάλυσης μια φιλοσοφική θεώρηση της τέχνης, έδειξε ότι η καλλιτεχνική διάσταση ενός αντικειμένου συναρτάται από την προθεσιακή δομή του, ή απλούστερα από το νόημα το οποίο ενσωματώνει/ενσαρκώνει.
Ο λόγος για τον Αρθουρ Ντάντο, έναν από τους πιο σημαντικούς διανοητές στο πεδίο της φιλοσοφίας της τέχνης, που πέθανε τον περασμένο Οκτώβριο στα 89 του χρόνια. Μαθητής του Μερλό-Ποντί στο Παρίσι, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Columbia, τεχνοκριτικός και συγγραφέας, ήταν εκείνος που αποφάνθηκε ότι η θεωρία είναι εκείνη που προβιβάζει μια κατασκευή σε καλλιτεχνικό δημιούργημα, εκείνη που τη συγκρατεί για να μην υποβιβαστεί σε απλό πράγμα, εκείνη που ανάγει ένα επινόημα όπως Τα Κουτιά Brillo του Αντι Γουόρχολ, αυτό το καθημερινό, «κοινότοπο» αντικείμενο που εκτέθηκε πρώτη φορά στην γκαλερί Stable της Νέας Υόρκης την άνοιξη του 1964, σε έργο τέχνης.
Το βιβλίο του Ντάντο που μόλις κυκλοφόρησε στη γλώσσα μας, σε διαυγή μετάφραση του Ανδρέα Παππά, συλλογή έξι δοκιμίων του στοχαστή γύρω από τον ορισμό της τέχνης και το μέλλον της αισθητικής, πλούσιο σε αναφορές (από την Πολιτεία του Πλάτωνα ώς τον Καντ και από τον Ντυσάν και τον Πικάσο ώς τον Βιτγκενστάιν), εκκινεί από εκείνη την οριακή στιγμή για τον στοχαστή, όταν, αντιμέτωπος με τα Κουτιά Brillo του Γουόρχολ, συνειδητοποίησε ότι η τέχνη είχε πλέον φτάσει στο τέλος της. Με τα Κουτιά Brillo και τις Σούπες Campbell παύει πια να υπάρχει καθαρή οριοθέτηση μεταξύ τέχνης και πραγματικότητας. Από εδώ και πέρα τέχνη μπορεί να είναι το καθετί. Οσο για την αισθητική, αυτή δεν αποτελεί πλέον αναγκαία και καταστατική συνθήκη του έργου τέχνης: «Πολλά έργα τέχνης της εποχής μας δεν έχουν καμιά αισθητική· έχουν, ωστόσο, τη δύναμη του νοήματός τους και την ενδεχόμενη αλήθεια τους και εναπόκειται στην ερμηνεία τους να φέρει στην επιφάνεια και να αναδείξει αυτά τα στοιχεία», γράφει.
Αλλά με το «τέλος της ιστορίας της τέχνης», ο Ντάντο δεν εννοεί ότι η τέχνη πέθανε, αλλά ότι στα τέλη του 20ού αιώνα είχε πλέον εκπέσει η ιδέα μιας τέχνης που προχωρεί και εξελίσσεται γραμμικά μέσα στον χρόνο. Στα χνάρια του Χέγκελ, ο Ντάντο προσδίδει στη λέξη «τέλος» την έννοια της ολοκλήρωσης: η πρακτική της καλλιτεχνικής δημιουργίας έφτασε πια στην ιστορική της κορύφωση – και η διαπίστωση αυτή, παρά την αμυδρή μελαγχολική της χροιά, είναι μεγάλη απελευθέρωση. Ναι, «η τέλεια καλλιτεχνική ελευθερία μπορεί να γίνει πραγματική» επιτέλους. Το «τέλος» σημαίνει ότι κάθε καλλιτέχνης μπορεί να είναι αφηρημένος, ρεαλιστής, αλληγοριστής, μεταφυσικός, σουρεαλιστής, τοπιογράφος, φωτορεαλιστής, εννοιακός, διακοσμητικός, φιλολογικός, θρησκευτικός, πορνογραφικός – οτιδήποτε. Ο πλουραλισμός είναι η νέα τάξη. Στη «μετα-ιστορική περίοδο της τέχνης» όλα επιτρέπονται.