«Οταν ζούσε στη Μυτιλήνη του άρεσε να σηκώνεται το πρωί, να πηγαίνει στο λιμάνι που έρχονταν οι τράτες και να μιλάει με τους ψαράδες. Στην Αθήνα που δεν είχε πια αυτή τη δυνατότητα, έπαιρνε το αυτοκίνητο, ανέβαινε στην Πολιτεία όταν γινόταν ένας οικοδομικός οργασμός και πήγαινε στα γιαπιά να βρει τους μαστόρους. Αυτά του άρεσαν, ήθελε επαφή με τους λαϊκούς ανθρώπους, άκουγε τις ιστορίες τους, ήταν γι’ αυτόν αυθεντικοί άνθρωποι».
Η Αννα Βενέζη Κοσμετάτου μιλάει για τον Ηλία Βενέζη με την τρυφερότητα και την ευγνωμοσύνη μιας κόρης που βλέπει στον πατέρα της πρώτα έναν υπέροχο, γλυκό άνθρωπο και μετά έναν σημαντικό λογοτέχνη. Περιγράφει έναν στοργικό πατέρα. «Ποτέ δεν έφερνε στο σπίτι τα δυσάρεστα της ζωής. Με προστάτευε μετά μανίας. Δεν μίλησε ποτέ ούτε για όσα πέρασε όταν αιχμαλωτίστηκε από τους Τούρκους ούτε για τις μέρες του στα κελιά των Ες Ες. Ολα αυτά τα έγραψε στα βιβλία του».
Συναντήσαμε την Αννα Βενέζη Κοσμετάτου στο σπίτι της στο κέντρο της Αθήνας, με αφορμή την εκδήλωση που διοργανώνει η Τράπεζα της Ελλάδος για να τιμήσει τον πατέρα της, συγγραφέα Ηλία Βενέζη (1904-1973), ο οποίος επί πολλά χρόνια υπήρξε υπάλληλος της τράπεζας. Το 2013 με πρωτοβουλία του διοικητή κ. Γιώργου Προβόπουλου, δημιουργήθηκε το Κέντρο Πολιτισμού, Ερευνας και Τεκμηρίωσης της Τράπεζας της Ελλάδος, στις αρμοδιότητες του οποίου περιλαμβάνονται το μουσείο της τράπεζας, η βιβλιοθήκη, το ιστορικό αρχείο, οι συλλογές και οι εκδόσεις.
Από το Αϊβαλί στην ΤτΕ
Ο κύκλος των αφιερωμάτων σε πνευματικές προσωπικότητες του τόπου εγκαινιάστηκε πέρυσι με την Κική Δημουλά, που επίσης υπήρξε υπάλληλος της τράπεζας, και συνεχίζεται τώρα με τον Αϊβαλιώτη συγγραφέα και ακαδημαϊκό Ηλία Βενέζη – Ηλία Μέλλο, όπως είναι το πραγματικό του όνομα.
Γεννήθηκε στο Αϊβαλί της Μικράς Ασίας, στις 4 Μαρτίου 1904. Το 1922, η οικογένειά του εγκατέλειψε τη Μικρά Ασία, όμως εκείνος δεν πρόλαβε να επιβιβαστεί στο πλοίο. Αιχμαλωτίστηκε από τους Τούρκους και πέρασε 14 μήνες στα εργατικά τάγματα. Την εμπειρία του αυτή μετουσίωσε σε λογοτεχνία με το πρώτο του εμβληματικό μυθιστόρημα, το «Νούμερο 31328».
Στην Τράπεζα της Ελλάδος ξεκίνησε να εργάζεται το 1931, αρχικά σε υποκατάστημα της Μυτιλήνης και μετά στην Αθήνα.
«Στην τράπεζα η δουλειά του είχε σχέση με λογαριασμούς του Δημοσίου», μας λέει η Αννα Βενέζη Κοσμετάτου. «Ηταν ευγνώμων για τη δουλειά αυτή. Ως πρόσφυγας δεν είχε τίποτα, δεν υπήρχε κανένα εισόδημα στην οικογένεια. Είχε πέντε αδελφές και ήταν ο άντρας της οικογένειας, οπότε αισθανόταν το χρέος να βοηθήσει. Μάλιστα, άργησε να παντρευτεί γιατί ήθελε πρώτα να παντρέψει όλες του τις αδελφές. Η τράπεζα, λοιπόν, του εξασφάλιζε ένα σίγουρο εισόδημα, το οποίο του επέτρεπε ουσιαστικά και να γράφει. Τότε αν η οικογένειά σου δεν είχε χρήματα δεν μπορούσες να ζήσεις από τη συγγραφή. Ο Αγγελος Τερζάκης δούλευε, ο Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος επίσης. Η τράπεζα υπήρξε εξαιρετικός συμπαραστάτης στη ζωή του. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής εμείς θα λιμοκτονούσαμε. Δεν είχαμε συγγενείς στην επαρχία για να μας στείλουν κάτι. Πού θα βρίσκαμε να φάμε; Η τράπεζα φρόντισε τους υπαλλήλους της να έχουν κάτι».
Ο συγγραφέας της «Αιολικής Γης», της «Γαλήνης» και του «Αιγαίου» συνέγραψε το 1955 το «Χρονικόν της Τραπέζης της Ελλάδος», μια εξιστόρηση της πρώτης 25ετίας της τράπεζας, ύστερα από παρότρυνση του τότε διοικητή Ξενοφώντα Ζολώτα.
Το 1943, ο Ηλίας Βενέζης συνελήφθη από τις γερμανικές δυνάμεις Κατοχής και φυλακίστηκε, επειδή είχε μιλήσει για ελευθερία σε συγκέντρωση εργαζομένων της τράπεζας μέσα στο κεντρικό κτίριο. Στην εκδήλωση της Δευτέρας θα παρουσιαστούν μεταξύ άλλων και δύο επιστολές: Η πρώτη είναι η έκκληση προς τη γερμανική Kommandatur επιφανών προσώπων του πολιτικού και λογοτεχνικού κόσμου για την απελευθέρωση του συγγραφέα και η δεύτερη είναι μια επιστολή του ίδιου του Βενέζη προς τη σύζυγό του, ενόσω ήταν κρατούμενος στο Μπλοκ C των Φυλακών Αβέρωφ. Η εμπειρία του αυτή τον ενέπνευσε για τη συγγραφή του θεατρικού του έργου «Μπλοκ C».
Η σύλληψη στην Κατοχή
«Η σύλληψή του από τους Γερμανούς λειτούργησε σαν μια τομή στο έργο του», σημειώνει η Αννα Βενέζη Κοσμετάτου. «Πριν από την Κατοχή αλλά και κατά την περίοδο της Κατοχής έγραφε για τους ανθρώπους της Μικρασίας και τις εμπειρίες τους, μετά, έγραφε μόνο για την Ελλάδα. Ηταν εξαιρετικός πατριώτης. Και ανακατεύτηκε σε πάρα πολλούς τομείς, με την πεποίθηση ότι αυτή η χώρα έπρεπε να ανασυγκροτηθεί και να σταθεί στα πόδια της. Αγαπούσε τον τόπο του. Οπου κι αν ταξίδευε, την Ελλάδα έψαχνε να βρει. Αγαπούσε πολύ και τους νέους. Τους υποστήριζε και τους ενθάρρυνε κι αν ζούσε σήμερα θα ήταν βαθιά πληγωμένος με όσα συμβαίνουν…».
Με αφορμή την εκδήλωση, το Κέντρο Πολιτισμού, Ερευνας και Τεκμηρίωσης της Τράπεζας της Ελλάδος εξέδωσε αναμνηστικό τεύχος του «Κύκλου» (του περιοδικού των εργαζομένων) με κείμενα του Βενέζη από την εποχή που αρθρογραφούσε για το περιοδικό. Πρόκειται για οδοιπορικά και χρονογραφήματα, πολλά από τα οποία αφηγούνται περιστατικά στην τράπεζα, μάρτυρας των οποίων υπήρξε ο Βενέζης.
Δημοσιεύονται επίσης ανέκδοτες επιστολές του με τους διοικητές Εμμ. Τσουδερό και Κ. Βαρβαρέσο σχετικά με την έκδοση του «Χρονικού της Τραπέζης της Ελλάδος».
Στην εκδήλωση θα απευθύνει χαιρετισμό ο διοικητής Γεώργιος Προβόπουλος και θα μιλήσουν οι συγγραφείς Τάκης Θεοδωρόπουλος και Τάκης Χατζηαναγνώστου, καθώς και η κόρη του, Αννα Βενέζη Κοσμετάτου. Διηγήματα του Βενέζη θα διαβάσει ο ηθοποιός Χρήστος Λούλης. Συντονιστής της εκδήλωσης θα είναι ο δημοσιογράφος Νίκος Βατόπουλος.