ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΚΑΡΑΜΠΕΛΑ
Καιροί τέσσερις
εκδ. Πόλις, σελ. 200
Ανάμεσα σε γλυκά του κουταλιού, κεντήματα, ασημικά και βαθιές πολυθρόνες, μνήμες, απωθήσεις και πάθη, επιθυμίες και ματαιώσεις, θάλλει ένας κόσμος γυναικών, αντίδικων ή και συμμάχων, που συναντιούνται σε μια κοινή δυσπιστία προς το ανδρικό φύλο. Ενας θυμωμένος αναθεματισμός διαπερνά σαν νήμα πορφυρό την αφήγηση: «Ανάθεμα τ’ αρσενικά, καλύτερος θα ήταν ο κόσμος χωρίς αυτά». Ομως, παρά τη δυσπιστία, η εξάρτηση από ερωτικούς δεσμούς παραμένει. Τα σκάνδαλα μοναξιάς και χωρισμού τρέφουν το υπαρξιακό μελόδραμα, δεν το ακυρώνουν. Η στεντόρεια καταδήλωση της αυτεξουσιότητας μακράν απέχει από την «απαλλαγή από τα πάθη».
Το βαρύ από συμβολισμούς, γλωσσικά και νοηματικά, χυμώδες βιβλίο της Χριστίνας Καράμπελα, η οποία εκμεταλλεύεται επιδέξια και συναρπαστικά τους αρχαίους μύθους και στήνει υποβλητικούς χώρους παραμυθιού, επικεντρώνεται στη σχέση της Δήμητρας, μιας ηλικιωμένης πυργοδέσποινας, και της κόρης της, Πέρσας (από το Περσεφόνη), που έχει εγκαταλείψει τη μητέρα της, ακολουθώντας στο Παρίσι έναν νεαρό εραστή. Είναι μια σχέση που συντονίζεται με τις εναλλαγές των εποχών, όπως η αρχέτυπη σχέση της μυθολογίας, την οποία η συγγραφέας προσεγγίζει από ανθρωπολογική σκοπιά, δίνοντας έμφαση στον τραυματικό χωρισμό μητέρας και κόρης, στη λύπη και στον θυμό της πρώτης, την αμφιθυμία της δεύτερης. Οπως και η συνονόματή της θεά, η Δήμητρα της Καράμπελα είναι δεμένη με τη γη και τους καρπούς της, δεινή παρασκευάστρια γλυκών του κουταλιού, θεράπων των κήπων, δεμένη όμως πάνω από όλα με τις ροδιές της, που μένουν φορτωμένες καρπό μέσα στο καταχείμωνο. Το ρόδι επανέρχεται συνεχώς στο βιβλίο σαν σύμβολο, θυμίζοντάς μας τα έξι σπυριά από ρόδι με τα οποία ταΐζει ο Πλούτωνας την Περσεφόνη, ώστε να τη δέσει για πάντα μαζί του. Η Δήμητρα πεθαίνει, η Πέρσα επιστρέφει, η μυθολογική μορφή του θεού Πλούτωνα ενσαρκώνεται στο πρόσωπο του συμβολαιογράφου Χαριτόπουλου, που αναλαμβάνει τα περιουσιακά της νεαρής κληρονόμου και την ερωτεύεται σφόδρα, λαχταρώντας να την αποσπάσει από το περιβάλλον της και να τη φιλοξενήσει στο υπόγειο του σπιτιού του.
Γύρω απ’ αυτά τα τρία βασικά πρόσωπα περιστρέφονται οι δευτερεύοντες χαρακτήρες, η αφοσιωμένη οικονόμος Ευρυδίκη (άλλη μια παρουσία από το βασίλειο των σκιών), η μεσίτρια Φώφη, έρμαιο της ορμονικής θύελλας που αντιβαίνει στη φυσική της απέχθεια για το ανδρικό φύλο, ένας ηλικιωμένος κηπουρός, κάτι σαν στοιχειό του κήπου, τον οποίο θα χρησιμοποιήσει η Φώφη στην προσπάθειά της να κάνει παιδί, και, τέλος, η φασματική Ερατώ, γιαγιά της Δήμητρας και προγιαγιά της Πέρσας, που, αεικίνητη και προβλεπτική, εισάγει απολύτως ομαλά το στοιχείο του μαγικού ρεαλισμού στην αφήγηση, προειδοποιώντας, προμαντεύοντας, καθοδηγώντας τους ενοίκους του πύργου.
Ολα αυτά τα πρόσωπα, γυναικεία και ανδρικά, μπλεγμένα σ’ ένα δίχτυ εξαρτήσεων και υποταγής, ερωτικής ή διανοητικής, δεν θα κατορθώσουν να δικαιώσουν τον ανεσταλμένο αισθησιασμό τους. Οι μεν γυναίκες –με εξαίρεση την «άνοσμη», όπως την αποκαλεί η συγγραφέας, Πέρσα– θα τον παροχετεύσουν στις γεύσεις και τις μυρωδιές, στα γλυκά, στα φυτά και στα λουλούδια, οι δε άνδρες θα μείνουν να αναχαράζουν τη ματαίωση και να τροφοδοτούν την προσδοκία. Μόνο η ευμετάβολη, ρευστή Πέρσα θα αποδράσει πραγματικά, ξεκινώντας ένα ταξίδι-διαβατήρια τελετή, σε αναζήτηση της γενεαλογίας της. Φτάνοντας στην Ιωνία των προμητόρων της, μέσα στις ευωδιές της φύσης και στην αποφορά της ζωής, η κοιμισμένη από χρόνια όσφρησή της θα αφυπνιστεί, η αναπνοή της θα ξαναγίνει αβίαστη, και η ίδια, μέσα από την τέχνη της, θα μπορέσει επιτέλους να ανακαλύψει «τον δικό της φτερουγισμό».
Στον πυρήνα του μητριαρχικού οικουμενισμού της Χριστίνας Καράμπελα πάλλεται η βεβαιότητα ότι μέσα στον εαυτό κάθε γυναίκας υπάρχουν τόποι δυνατότητας, που είναι σκοτεινοί, διότι είναι αρχαίοι και κρυφοί· έχουν επιζήσει και δυναμώσει μέσα στο σκοτάδι. Μέσα σ’ αυτούς τους βαθείς τόπους κάθε γυναίκα κρατά ένα πλούσιο περίσσευμα δημιουργικότητας και δύναμης· η αναγωγή στη μητρογραμμική της καταγωγή είναι ένας τρόπος να το ανακαλύψει, να το επιβεβαιώσει και να το διεκδικήσει.