Σύντομος αλλά πυκνός και συναρπαστικός ο βίος του Kεφαλονίτη ζωγράφου και αρχιτέκτονα Γεράσιμου Πιτζαμάνου (1787-1825) που ύστερα από δύο σχεδόν αιώνες σιωπής παίρνει τη θέση που του αξίζει στην ελληνική βιβλιογραφία της σύγχρονης Ελλάδας.
Το χρωστάμε στην Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία και, φυσικά, στην ερευνήτρια Αναστασία Ρ. Κούλη που υπογράφει τη δίτομη, μνημειακή έκδοση. Απόψε στις 7.30, στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο (αίθουσα συνεδριάσεων της Παλαιάς Βουλής), πραγματοποιείται η πρώτη παρουσίαση του απαιτητικού αυτού έργου με βασικούς άξονες την πιο εκτεταμένη βιογραφία της μυθιστορηματικής του ζωής μέχρι σήμερα και την καταγραφή του εικαστικού του έργου μέσα από τις ελαιογραφικές προσωπογραφίες του Πιτζαμάνου και το Λεύκωμα που συνέθεσε πριν πεθάνει πρόωρα, με διαφορετικά έργα-ορόσημα της καριέρας του. Η έκδοση αξιοποιεί σημαντικό μέρος της δωρεάς με έργα Πιτζαμάνου προς την Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία ήδη από το 1896 (εικαστικά έργα, προσωπικό αρχείο, περιηγητικό κείμενο) καθώς και ευρήματα από συλλογές και αρχεία της Ελλάδας και του εξωτερικού.
Ζωγράφος, αγιογράφος, χαράκτης, αρχιτέκτονας, συγγραφέας, περιηγητής, σχεδιαστής μεταλλίων, αξιωματικός του Μηχανικού και Φιλικός, ο Γεράσιμος Πιτζαμάνος είναι ένας Ελληνας στο πνεύμα μιας ευρωπαϊκής παιδείας προσανατολισμένης στο αναγεννησιακό ιδανικό του homo universalis. Σπουδάζει στην κορυφαία Γαλλική Σχολή στη Ρώμη, κοντά στον Percier, τον εμπνευστή του ναπολεόντειου αρχιτεκτονικού στυλ. Για σύντομο χρονικό διάστημα σταδιοδρομεί ως αρχιτέκτονας του τσάρου Αλέξανδρου. Ετσι, το εγχείρημα της Αναστασίας Κούλη να αναδείξει τις υποφωτισμένες πτυχές μιας τόσο πολυσχιδούς προσωπικότητας γίνεται ταυτόχρονα και το πορτρέτο της μεταβατικής του εποχής, παραμονές του Απελευθερωτικού Αγώνα και με φόντο τις προεπαναστατικές κοιτίδες του Ελληνισμού: Κωνσταντινούπολη, Ιταλία, Ρωσία κ.λπ.
«Στην εποχή του», μου εξηγεί η κ. Αναστασία Κούλη, «ο τρεις φορές παρασημοφορημένος Γεράσιμος Πιτζαμάνος έχαιρε μεγάλης εκτίμησης ως ζωγράφος προσωπογραφιών και θρησκευτικών έργων, χαράκτης και κυρίως ως ένας εξειδικευμένος αρχιτέκτονας με σπουδές κοντά στους κορυφαίους δασκάλους της Ευρώπης. H ζωή, τα γραπτά και κυρίως το σύνολο του έργου του, αποκαλύπτουν όχι μόνο έναν εμπνευσμένο καλλιτέχνη και μεθοδικό επιστήμονα αλλά κι έναν αισθαντικό άνθρωπο και ευαίσθητο δέκτη των κοινωνικών και εθνικών προβληματισμών της εποχής του, απέναντι στους οποίους έλαβε θέση. Εμπνευσμένος βαθιά από το πνεύμα του νεοελληνικού Διαφωτισμού, επέλεξε έναν επίπονο δρόμο με συνεχή εργασία και προσωπικές θυσίες, οραματιζόμενος μία αναγεννημένη υπό το φως της τέχνης και του πνεύματος ελεύθερη Ελλάδα».
Οσο για τους λόγους της περιορισμένης αναγνωρισιμότητας του έργου του, η κ. Αναστασία Κούλη μου λέει ότι στους σχεδόν δύο αιώνες που μεσολάβησαν «το έργο του διασκορπίστηκε και χάθηκε, ενώ ο ισοπεδωτικός σεισμός της Κεφαλονιάς το 1953 ολοκλήρωσε την καταστροφή». Και παρά τη δωρεά του 1896 οι δημοσιεύσεις που έγιναν ώς σήμερα, ήταν σχετικά λίγες, αποσπασματικές, χωρίς σαφή εικόνα του συνόλου.
Ανάμεσα στις πολλές ιδιότητες του Πιτζαμάνου, η συγγραφέας του δίτομου έργου ξεχωρίζει αυτήν του ζωγράφου. «Ειδικά στα περιηγητικά έργα του λευκώματος, που αν και ημιτελή στην ουσία έργα -απέχουν πολύ από το επίπεδο της έκδοσης- ξεχωρίζουν για τη δεξιοτεχνική χρήση της υδατογραφικής τεχνικής αλλά κυρίως για την πνοή ενός διανοούμενου και αισθαντικού καλλιτέχνη, που αγαπά τους ανθρώπους και αγωνιά για τον Ελληνισμό».